Додека претседателот се соочува со кривично гонење, американската демократија е на тест

За прв пат во американската историја поранешен претседател на САД е обвинет за кривични дела. Вреди да се запре и да се повтори тоа: Американски претседател е обвинет за кривично дело за прв пат во историјата.

Толку многу незамисливи работи се случија откако Доналд Трамп беше избран во Белата куќа во 2016 година, толку многу неприкосновени линии се преминаа, толку многу незамисливи настани го шокираа светот што е лесно да се изгуби од вид колку е зачудувачки овој момент.

И покрај целиот фокус на мрачните детали на случајот или неговата нова правна теорија или неговото политичко влијание, поголемата приказна е за една земја која се движи по патот што никогаш претходно не го поминала, полн со длабоки последици за здравјето на светот најстарата демократија. Повеќе од два века, претседателите беа држени на пиедестал, дури и оние кои беа опфатени со скандали, прогласени за имуни од кривично гонење додека беа на функција и, ефективно, дури и потоа.

Не повеќе. Тоа табу е скршено. Направен е нов преседан. Дали тоа ќе ја распарчи земјата, како што некои стравуваа ако биде изведен на суд поранешен претседател по Вотергејт? Дали многумина дома и во странство ќе го гледаат како победничка правда слична на земјите во развој каде што поранешните лидери се затворени од нивните наследници? Или ќе стане момент на проценка, знак дека дури и некој што некогаш бил најмоќната личност на планетата не е над законот?

„Без разлика дали обвинението е оправдано или не, тоа преминува огромна граница во американската политика и американската правна историја“, вели Џек Голдсмит, професор по право на Харвард и поранешен висок функционер во Министерството за правда на претседателот Џорџ В. Буш.

Ако тоа не беше доволно за да се размрда градбата на републиката, првиот можеби нема да биде последен. Трамп може да се соочи со второ обвинение во Џорџија и трето од федералните обвинители и потенцијално дури и четврто.

Постои вчудоневидување дека обвинението за кршење бариери би вклучило нешто толку непристојно како што е тајно плаќање пари за да се прикрие сексуален настан. Со оглед на тоа што обвинетиот бил вмешан во многу повеќе катастрофални настани, како обид за поништување избори и поттикнување за нападот на Капитол за да се спречи трансферот на власта, наводите на обвинителите на Менхетен изгледаат помалку од епохални.

Но, ако прашањето е одговорноста, тогаш случајот би можел да ги пренасочи линиите и да го направи помалку застрашувачки за обвинителите во Џорџија и Вашингтон да го следат примерот со обвинение за посериозни кривични дела доколку имаат докази, бидејќи тие нема да мора да го носат товарот на оправдување на активност која никогаш претходно не била преземена. Оставете го единствениот претседател кој некогаш бил отповикан во Конгресот двапати да се соочи со толку многу обвиненија што на адвокатите им е потребна листа на резултати само да се следи.

Додека обвинението против Трамп ја носи Америка во непознати води, авторите на Уставот можеби би биле изненадени требало долго време да се стигне до тоа. Политиката на Министерството за правда тврди дека актуелните претседатели не можат да бидат обвинети, но креаторите експлицитно размислувале за можноста тие да бидат обвинети по напуштањето на функцијата.

Претседател отповикан од Домот и осуден и сменет од функцијата од Сенатот „сепак ќе биде одговорен и предмет на обвинение, судење, пресуда и казнување, според законот“, се вели во член I, Дел 3 од Уставот.

„Генерално, сметаме дека тој јазик сугерира дека, што и да се случи во врска со импичментот додека претседателот е на функција, тој сепак може да биде одговорен граѓански или кривично откако ќе ја напушти функцијата за неговото недолично однесување на функцијата“, вели Мајкл Герхард, професор по уставно право на Универзитетот во Северна Каролина.

Со други зборови, ниту еден поранешен претседател не беше имун од кривична одговорност. „Креаторите би биле ужаснати од можноста некој претседател да биде над законот додека беше на функцијата или откако ќе ја напушти“, рече Герхард.

Навистина, додека се гласаше за ослободување на Трамп на неговото второ судење за импичмент – оној што го товари за поттикнување на нападот на Капитол на 6 јануари 2021 година – сенаторот Мич Меконел, републиканскиот лидер од Кентаки, рече дека го сторил тоа затоа што Трамп повеќе не беше на функцијата, но додаде дека тој сè уште е предмет на кривично гонење.

„Мојот став е дека сè додека предметот што се покренува е за кривично дело за кое не е невообичаено да се обвини, а доказот е исто така силен како што вообичаено би имал – т.е. се брани против проблемот со селективно гонење – тогаш тоа императив е да ги повикаме политичарите на одговорност, без оглед на тоа каква позиција имаат или имале“, рече Ендрју Вајсман, заменик на Роберт Мулер, специјалниот советник кој ги истражуваше врските на кампањата на Трамп со Русија.

Мена Босе, која е извршен декан на Факултетот за влада на Универзитетот Хофстра и води проект за претседателска историја, рече дека земјата што е зафатена од поларизација и загриженост за демократијата ќе биде посилна со извршување на одговорноста на нејзините водачи. „Активната и континуирана посветеност да се осигураме дека сите јавни службеници го следат владеењето на правото е од суштинско значење за справување со тие предизвици“, рече таа.

Но, други се загрижени за долгорочните последици за претседателството, не само затоа што ова обвинение го покренува локален обвинител, а не Министерството за правда, отворајќи ја вратата за обвинителите ширум земјата да тргнат по претседателот.

Во 2008 година, гласачите во два мали града во либералниот Вермонт одобрија резолуции во кои ги обвинуваа Буш и потпретседателот Дик Чејни за „злосторства против Уставот“ и им наложуваа на нивните градски адвокати да подготват обвиненија. Ништо не излезе од тоа, но не е тешко да се замисли конзервативен локален обвинител кој се обидува да го обвини претседателот Бајден дека, да речеме, не ја чувал адекватно границата.

„Ова претставува можност за потенцијално илјадници државни и локални обвинители да истражат и да обвинат претседател без пречка наметната од политиката на Министерствот за правда против обвиненија за актуелни претседатели“, вели Стенли Бренд, поранешен советник во Претставничкиот дом, чија фирма застапува неколку соработници на Трамп за лошо постапување со доверливи документи. „Тоа теоретски го потчинува претседателството на начин за кој верувам дека никогаш не бил уставно размислуван“.

Голдсмит рече дека секое гонење може да ја раскине структурата на системот. „Особено ако ова обвинение биде проследено со макар и оправдано обвинение од специјалниот советник, ќе видиме обвинувања и одмазди на среден рок, сето тоа на штета на нашето политичко национално здравје“, рече тој.

Сојузниците на Трамп го означија случајот од Менхетен политички, дури и пред какво било обвинение, без да чекаат да ги разгледаат вистинските докази. Што и да објави Алвин Брег, окружниот обвинител, е нематеријално – за да го одбранат најновиот претседател на нивната партија и можниот следен кандидат, тие превентивно го прогласија обвинителството за нелегитимно затоа што било покренато од демократ.

Конгресменот Марк Грин, републиканец од Тенеси и претседател на Комитетот за домашна безбедност на Претставничкиот дом, го спореди секое гонење на Трамп со политички случаи во помалку развиените земји. „Даниел Ортега ја уапси својата опозиција во Никарагва и тоа го нарекуваме ужасна работа“, рече тој минатата недела. „Г. Бајден, господине претседателе, размислете за тоа“.

Затворањето на поранешните лидери врз основа на измислени, политички водени обвиненија можеби е вообичаено во светските автократии, но некои од најнапредните демократии не се оддалечуваат од судење на нивните лидери за злосторства. Во Израел, поранешниот премиер Ехуд Олмерт помина повеќе од една година во затвор за поткуп, измама и други обвиненија, додека на актуелниот премиер Бенјамин Нетанјаху во моментов му се суди за слични обвиненија.

Во Италија, поранешниот премиер Силвио Берлускони, кој штотуку поврати одредена моќ како дел од владината коалиција, се соочи со 35 кривични судски случаи во текот на неговата долга кариера, иако тој беше дефинитивно осуден само еднаш за даночна измама и осуден на една година општествено корисна работа. Минатиот месец тој беше ослободен од обвиненијата за поткуп на сведоци на претходното судење за малолетничка проституција. (Њујорк тајмс)