Централна и Источна Европа ја губи конкурентноста поради зголемените плати и слабиот раст на продуктивноста

Растот на платите во Централна и Источна Европа (ЦИЕ) помогна да дојде до загуба од 14 отсто во севкупната конкурентност во однос на главните трговски партнери во регионот од 2020 година, се вели во извештајот на економската консултантска компанија Капитал Економикс (Capital Economics).

Се предвидува дека продолжениот период на високиот раст на трошоците за работна сила поради структурните ограничувања на понудата на пазарите на труд ќе предизвика дополнителна ерозија на конкурентноста.

Растот на трошоците за работна сила во Централна и Источна Европа е меѓу највисоките во светот во последниве години, поттикнат од зголемената инфлација и „напрегнатите“ пазари на трудот. Трошоците за работна сила по работник во Полска, Чешка и Унгарија се зголемија во просек за 12 отсто на годишно ниво од 2022 година, значително над просекот од 2000 до 2019 година од 5 отсто годишно.

Трошоците за поединечна работна сила се зголемија за 28 отсто од 2020 година – нешто што не е забележано од раните 2000-ти – како одраз на комбинацијата на рапидно растечките трошоци за работна сила и екстремно слабата продуктивност. Во текот на 2000-19 година, растот на JTR во ЦИЕ во просек изнесуваше само 2-3 отсто годишно. Кога се зема предвид растот на трошоците за работна сила по единица производ кај конкурентите и депрецијацијата на валутата, ЦИЕ стана 14 отсто помалку конкурентна од почетокот на 2020 година.

Зголемувањето на трошоците за поединечна работна сила е најголемо во Унгарија, Романија и Бугарија (30 отсто) и Полска (25 отсто), а најмало во Чешка и Словачка (10 отсто). Меѓутоа, бидејќи чешката круна всушност поскапе за 10 отсто во однос на еврото од 2015 година, загубата на конкурентноста на трошоците во Чешката Република беше многу поголема. Унгарската форинта во истиот период поевтини за 20 отсто во однос на еврото.

Во своето основно сценарио, Капитал Економикс очекува просечниот раст на трошоците за работна сила во ЦИЕ да забави од 11,0 отсто на годишно ниво во 2023 година на 5,5 отсто во 2026 година и да остане таму до крајот на деценијата. Ова сепак би било посилно од она што е забележано во текот на 2010-19 година. (4,0 отсто годишно).

Овој тренд ги одразува тековните структурни ограничувања на понудата на пазарите на трудот во регионот поради намаленото работоспособно население, ограниченото зголемување на учеството на работната сила кај постарите од 65 години и континуираната емиграција.

Капитал Економикс, исто така, предвидува дека продуктивноста во ЦИЕ – која најверојатно ќе се намали за 1,0 отсто во 2023 година – ќе се врати во втората половина на оваа деценија на просечни стапки на раст од 2,0-3,0 отсто годишно. Ова ги одразува очекуваните релативно здрави стапки на странски директни инвестиции, континуираните приливи на средства од ЕУ и натамошниот трансфер на вештини и технологија.

Соединувајќи ги трошоците за работна сила и продуктивноста, консултантската куќа предвидува раст на трошоците за работна сила во ЦИЕ од 5,0 отсто годишно во 2024 година, 3,5 отсто во 2025 година и 3,3 отсто од 2026 година. Ова ќе биде повисоко отколку во 2010-19 година од 2,0 отсто годишно.

Ова би значело дека поединечните трошоци за работна сила во ЦИЕ во однос на Германија би можеле да се зголемат за дополнителни 14 отсто од сега до крајот на оваа деценија, со што кумулативното зголемување во периодот 2020-2029 година ќе изнесува 32 отсто.

Таквото зголемување ќе го погоди извозот и ќе ги направи економиите помалку атрактивни како дестинација за странски инвестиции.

Унгарија, Бугарија и Романија се изложени на ризик да доживеат најголеми зголемувања на трошоците за поединечна работна сила во споредба со Германија во наредните години, се вели во извештајот. Тој предвидува дека растот на трошоците за поединечна работна сила во овие земји ќе остане на 4,0-4,5 отсто годишно до крајот на оваа деценија.

И покрај ова, трошоците за работна сила од ЦИЕ се чини дека ќе останат многу пониски од оние во Германија, што значи дека само растот на трошоците за работна сила веројатно нема да биде доволно голем за целосно да ги поткопа предностите на трошоците на ЦИЕ.

Просечните трошоци за работна сила на час во Централна и Источна Европа беа 11 евра во 2022 година во споредба со 37 евра во Германија, што е сооднос од околу 30 отсто. Додадената вредност по работник беше 45 отсто од онаа во Германија, што значи дека секое евро потрошено за трошоците за работна сила по лице во Централна и Источна Европа сè уште произведува во просек 35 отсто повеќе додадена вредност отколку во Германија.

Згора на тоа, економиите од ЦИЕ покажуваат големи трошковни предности и во други области, вклучувајќи ја и вредноста на земјиштето и имотот во споредба со остатокот од Европа.

Исто така, постои простор за економиите од ЦИЕ да го подобрат технолошкиот интензитет на извозот и да го поместат синџирот на вредност. Уделот на високотехнолошките произведени стоки во вкупниот извоз на стоки во ЦИЕ (12 отсто) не е многу поголем отколку во Бразил, Индија и Јужна Африка (околу 10 отсто).

Според тоа, Капитал Економикс предвидува дека растот на БДП во ЦИЕ веројатно ќе биде во просек 2,5-3,0% во остатокот од оваа деценија.

Главниот ефект од високиот раст на трошоците за работна сила веројатно ќе се почувствува преку подолг период на висока инфлација (особено во Унгарија, Романија и Бугарија).

Значително губење на конкурентноста на трошоците поради високиот раст на трошоците за работна сила и разликите во инфлацијата, исто така, веројатно ќе резултира со послаби номинални девизни курсеви. Тој предвидува дека валутите од ЦИЕ ќе поевтинат во просек за 5-10 отсто во однос на еврото до 2030 година.