Блумберг за оживањето на усташтвото во Хрватска: „Духот е пуштен од шишето“

Иако Хрватска им изгледа како идилична летна дестинација на милиони туристи, во средината на шпицот на сезоната, оваа балканска земја се соочува со своето темно минато, пишува Блумберг во голема анализа потпишана од новинарките Јасмина Кузмановиќ и Андреа Дудик. Ова минато, велат тие, сѐ повеќе се одразува во музиката и политиката, а Марко Перковиќ – Томпсон е во центарот на вниманието.

Зголемувањето на популарноста на Томпсон доведе до оживување на слоганите и симболите од нацистичката ера. Наместо да го осудат, некои високи политичари се приклучуваат, според Блумберг. Тие исто така потсетуваат дека 500.000 луѓе купиле билети за концерт во Загреб кон крајот на јули во земја со население од 3,8 милиони. Многумина носеа црни маички со натпис „За дом спремни“, поздрав што го користеа хрватските фашисти за време на Втората светска војна, а Томпсон го користеше и за време на својот настап – извика „За дом!“, а публиката одговори: „Спремни!“

Министерот за одбрана Иван Анушиќ во интервју за РТЛ по концертот изјави: „Некои работи ќе почнат неповратно да се менуваат во политиката и во општеството воопшто – во целата Република Хрватска, во хрватската свест и кај хрватскиот народ“. Тој додаде дека ова е „многу повеќе од концерт“.

Општеството не се соочило со минатото

Националистичките движења стануваат сè посилни низ цела Европа, а Хрватска се издвојува како предупредување дека феномените што некогаш се сметаа за неприфатливи брзо стануваат сеприсутни. Економски, земјата забележа силен раст откако се приклучи на Европската унија пред 12 години, но проблемите се собираат под сјајната површина, пишуваат новинарите на Блумберг.

Тие наведуваат дека откако стекна независност во 1991 година, населението на Хрватска се намали за речиси една петтина, а фокусот на обновата по Татковинската војна и европската интеграција доведе до тоа хрватските лидери да не се занимаваат премногу со минатото, кое го вклучуваше и усташкиот режим.

Според историчарот Флоријан Бибер од Универзитетот во Грац во Австрија, национализмот во Хрватска е највидлив денес преку спортот и музиката. „Висока поддршка за крајната десница е видлива во Франција, Германија, Австрија и Италија. Сепак, во Хрватска, овие симболи станаа општествено поприфатливи за луѓето, во поширока смисла, преку популарната култура“, предупредува Бибер.

Хитот на Томпсон „Бојна Чавоглаве“ го вклучува извикот „За дом спремни!“, слоган што го користат усташите и кој е еквивалентен на германскиот нацистички поздрав „Зиг хајл“, пишува Блумберг.

По концертот во Загреб, Томпсон им изјави на странските медиуми дека „тој и неговата музика немаат никаква врска со нацизмот“ и дека ваквите обвинувања се „длабоко навредливи за неговиот углед и достоинство“.

Оваа недела, тој настапи и пред 150.000 луѓе во Сињ, каде што повторно ја изведе „Бојна Чавоглаве“. Полицијата во градот приведе десетина лица за пеење забранети усташки песни пред концертот. Во јули, во јадранскиот туристички регион, истата музика одекнуваше во бар на плажа во Лумбарда на островот Корчула. Персоналот и богатите локални гости во нивните триесетти години пееја заедно, додека некои постари посетители си отидоа од плажата со рацете на ушите во знак на протест.

„Митолошка верзија на минатото“

„Духот е пуштен од шишето“, рече Тена Шимоновиќ-Ајнвалтер, омбудсман. Таа потсети дека слоганот „За дом спремни“ останува неуставен, и покрај обидите за негова рехабилитација. Премиерот Андреј Пленковиќ, сепак, верува дека слоганот има „двојна конотација“ – негативна за жртвите на усташкиот режим и позитивна за ветераните од Татковинската војна. Критичарите, сепак, тврдат дека ова е загрижувачко свртување кон десно. Блумберг потсетува дека минатата година Пленковиќ формираше коалиција со радикална десничарска партија за да може да остане на власт трет мандат.

Клучот за сè е толкувањето на историјата на Хрватска од 20. век, а тоа е она што претставува закана денес, смета Дејан Кршиќ, 64-годишен дизајнер од Загреб и етнички Србин чиј дедо бил погубен од усташите. „Мојата генерација учеше за војната, но ние бевме заинтересирани за западната уметност, филмови и театар, не живеевме во минатото. Проблемот со Томпсон е што тој им нуди на младите луѓе митолошка, избелена верзија на минатото како клуч за иднината“, рече Кршиќ.

Усташите беа одговорни за прогонот и убиствата на стотици илјади Срби, Евреи и Роми, како и хрватски партизани. Во поранешна Југославија, секоја употреба на симболите на режимот беше забранета. Но, тоа се промени по падот на комунизмот, а за време на Татковинската војна, слоганот „За дом спремни“ беше усвоен од парамилитарните единици на ХОС.

Нормализација на фашистичките симболи

Кога хрватските фудбалери пристигнаа во Загреб во 2018 година откако завршија втори на Светското првенство, тие го замолија Томпсон да настапи на приемот. Иако настапот беше одобрен, властите го прекинаа пред пејачот да може да го изговори контроверзниот слоган. Во 2020 година, судот пресуди дека песната „Бојна Чавоглаве“ може да се изведе во целост бидејќи слоганот бил користен во „позитивен контекст“ за време на Татковинската војна, и покрај тоа што Уставниот суд истата година пресуди дека слоганот е поврзан со усташкиот режим и е нелегален. Историчарот Бибер предупредува дека враќањето на усташката иконографија помага во „нормализирањето на фашистичките симболи“ и дека многумина што присуствуваат на концертите на Томпсон не ги разбираат вистинските последици од ваквите пораки. Навивачките бази одамна резонираат со истите тонови. За време на натпреварот во Сплит минатиот викенд, навивачите на Хајдук скандираа „За дом спремни!“ и „Ајмо усташе!“. Клубот во минатото беше казнет за ова.

Симболите и реториката сè повеќе се прелеваат во политиката. Покрај министерот Анушиќ, пишува Блумберг, на концертот во Загреб присуствуваше и претседателот на парламентот Гордан Јандроковиќ, додека Пленковиќ беше снимен претходната вечер на генерална проба, како разговара со пејачот.

По концертот во Загреб, двајца пратеници, Миро Буљ и Јосип Јурчевиќ, го употребија слоганот во самиот парламент. Анушиќ, пак, го нарече Томпсон бранител на христијанско-демократските вредности и рече дека концертот „ги обединил младите луѓе кои пееле за татковината, хероите и Татковинската војна“.

За Драган Малошевац, 58-годишен лекар од итна помош од Осиек, кој отишол на концертот со своите двајца возрасни синови, тоа е генерациска работа. „Денешните млади луѓе не знаат многу за усташите или партизаните“, рече тој, опишувајќи го фашистичкиот режим како „ужасен“. „За нив, тоа е античка историја“.