31. Сараевo филм фестивал во време на политички превирања: „Мораме да бидеме бестрашни, жестоки и да ја заштитиме нашата независност“

Додека Филмскиот фестивал во Сараево се приближува кон своето 31-во издание оваа недела, настанот е можеби еден од најголемите потсетници во филмскиот свет за тоа како културата и уметноста можат да преовладуваат во време на големи превирања и политички немири. Почнувајќи за време на босанската војна во 1995 година, во средината на речиси четиригодишната опсада на Сараево, манифестот на фестивалот беше не само да се позиционира како најголема изложба на кинематографијата од Југоисточна Европа, туку и да го подмлади градот кој беше изолиран од остатокот од светот.

„Во овој момент живееме во комплициран свет“, вели директорот на Филмскиот фестивал во Сараево, Јован Марјановиќ. „Од една страна, треба внимателно да се оди, но од друга страна не можете да продолжите да го правите она што сакате да го правите ако постојано ја вртите главата за да видите што доаѓа. Не се плашиме од тешките времиња бидејќи нашиот фестивал всушност започна во многу тешки времиња за овој град и регионот и за нас е важно да понудиме ангажирачка програма што нуди доволно сериозни почетници за разговор. Ова е она што можеме да го направиме во овие времиња – можеме да започнеме некои разговори и да размислуваме подлабоко.“
На осумдневниот фестивал, кој започнува на 15 август, ќе бидат прикажани 50 филмови кои се натпреваруваат за наградите „Срцето на Сараево“ во четирите натпреварувачки секции – игран, документарен, краток и студентски филм. Меѓу нив се 16 светски премиери, пет меѓународни, 28 регионални и две национални премиери. Проектите во неговата играна филмска конкуренција вклучуваат светска премиера на „Видра“ на Срдан Вулетиќ, унгарскиот филм „Ѕвезди со мало значење“ и „Југо Флорида“ на Владимир Тагиќ.

И филмот „Диџеј Ахмет“ од режисерот Георги М. Унковски ќе се натпреварува за наградата „Срце на Сараево“.Филмот ќе ја има својата македонска премиера во септември на затворањето на Меѓународниот филмски фестивал „Браќа Манаки“ во Битолa. Во официјалната програма на Филмскиот фестивал во Сараево е вклучена и словенечко-македонската копродукција „Фантазии“ од режисерката Кукла (Катерина Рашек), чиј македонски копродуцент е Дејан Крајчевски од „Круг филм“. Во програмата за кратки филмови е вклучен и „Берни очи“ од Ермал Гердовци, косовско-македонска копродукција.

Украинскиот режисер Сергеј Лозница ќе претседава со жирито оваа година, додека претседателката на Берлинале Триша Татл, актерот Драган Миќановиќ, сценаристот-актер-режисер Емануел Парву и сценаристот-режисер Ена Сендијаревиќ се членови на жирито. „Сергеј е мајстор на киното и е некој што добро го познава регионот и добро го познава фестивалот“, вели Марјановиќ, посочувајќи го придонесот на режисерот со кратки филмови во антологискиот филм „Мостови на Сараево“ од 2014 година.

Фестивалот ќе биде отворен со светската премиера на „Павилјонот“ од босанскиот режисер Дино Мустафиќ. Црната комедија, која е втора играна игра на Мустафиќ по неговиот деби „Римејк“ од 2003 година, ја следи приказната за група жители на дом за стари лица кои, по години злоупотреба и понижување, решаваат да организираат вооружен бунт. „Ги содржи сите големи имиња од нашето детство, како и некои помлади актери“, вели Марјановиќ. „Овој филм навистина ќе резонира со стареечкото општество“.

„Павилјонот“ се прикажува како дел од програмата на фестивалот на отворено, која се состои од два дела – „Отворено“, каде што ќе бидат „прикажани некои од најважните артхаус филмови на годината“ во иконското кино на отворено „Кока-Кола“ на фестивалот, додека „Премиера на отворено“ ќе бидат прикажани филмови од поранешните југословенски региони во киното на отворено „Уника“ Стари Град.
Добитникот на Гран При на Јоаким Трир, добитник на наградата „Сентиментална вредност“ во Кан, ќе биде прикажан на „Отворено“, заедно со берлинскиот натпреварувач „Снимки“ на Мишел Франко и филмот „Роденденска забава“ на Мигел Анхел Хименез од Локарно. Доминик Мол ќе биде во градот за да го претстави својот филм од натпреварувачкиот дел во Кан, „Случај 137“, додека Ебада Хасан и Сафија Ингар, ѕвездите на филмот на Надија Фол за натпреварувачкиот дел од Санденс, „Невести“, исто така ќе бидат во градот за да го претстават тој наслов.
Во меѓувреме, босанскиот документарец за санкање „Патката“, кој беше прикажан со голема помпа на фестивалот „Вистина/Неточно“, „Хот Докс“ во Торонто и Меѓународниот филмски фестивал во Сан Франциско, се враќа во својот роден град за да се прикаже во програмата „Премиери на отворено“ во Сараево. „За нас е неверојатно значајно да го донесеме овој филм во Сараево – каде што започна приказната“, вели Марјановиќ. „Фактот дека оваа локална приказна го пронајде својот пат до меѓународната публика и толку силно резонираше зборува за нејзината моќ и релевантност.“

Паоло Сорентино, Вилем Дафо, Реј Винстон и Мишел Франко се подготвени да ги добијат наградите „Почесно срце на Сараево“, како и да учествуваат во мастеркласови. Шведскиот актер Стелан Скарсгард исто така ќе биде во градот за да ја прими наградата „Срцето на Сараево“, додека контроверзниот уметнички режисер на ДАУ, Иља Хржановски, исто така, ќе биде тема на програмата „Почит“, со курирана ретроспектива на неговите филмови.

Кога го прашаа зошто оваа година нема жени во центарот на вниманието за наградата „Срцето на Сараево“, Марјановиќ го припиша тоа на распоредот. „Разговарав со многу фантастични актерки и режисери и тоа беше само прашање на распоред, а не можевме да се договориме“, вели тој. „Севкупно, во голема мера, кога ќе ја погледнете статистиката на нашите натпревари, има многу содржини од жени – речиси 50/50 е во некои делови – што е многу важно за нас како фестивал. Но, за почесните гости, толку многу работи треба да се постават на свое место за да се среди тоа.“
Марјановиќ забележува дека годинашните добитници на наградата се „луѓе со кои фестивалот има долгогодишни врски“, посочувајќи го Скарсгард, кој била на фестивалот во претходните години како куратор и еден од покровителите на Фондацијата „Катрин Картлиџ“.

Ѕвездата на „Дина“ и „Сентиментална вредност“ ќе биде во градот за повторно да ја лансира таа фондација, вели Марјановиќ. „Тој ќе зборува за фондацијата и ќе ја отвори Програмата за таленти и ќе одржи посебен разговор со Сајмон Мекберни“, вели тој.

Марјановиќ додава: „Целиот свет сега е во превирања и не знаете што ќе се случи од еден час до друг, но мислам дека мора да бидеме бестрашни, жестоки и да ја заштитиме нашата независност од една страна. Од друга страна, мислам дека треба да разбереме колку што е можно повеќе во каков свет сакаме да живееме и да се обидеме да испратиме вакви пораки до светот. Единственото нешто со кое можеме да го направиме тоа е нашата програма.“

31-то издание на Сараевскиот филмски фестивал се одржува од 15 до 22 август 2025 година.