2024 според бројките: Од војни до планета која се самоуништува

БРИСЕЛ – Во 2024 година поттикнува посебно чувство на дежа ву. Сирија се врати во вестите, европските лидери мораа повторно да се фокусираат на миграцијата, а преку Атлантикот, Доналд Трамп се подготвува за враќање во Белата куќа, предизвикувајќи потресни бранови кај политичкиот естаблишмент во невидена година на избори. Војните што ја дефинираа 2023 година продолжуваат да беснеат, во некои случаи ескалираат, по голема цена по човечкиот живот.

И, како што покажуваат бројките, сето тоа би можело да биде засенето од заканата со која се соочува светот што станува се пожежок и ја навестува иднината на човештвото. И покрај мноштвото предупредувања од научниците и меѓународните организации, земјите сè уште не успеваат да го запрат глобалното затоплување – и, ако се верува на неговата реторика, вториот мандат на Трамп може дополнително да ги ослаби меѓународните напори.

Војна, војна и уште една војна

Со над 44.500 загинати Палестинци и уште 105.000 ранети, според Министерството за здравство контролирано од Хамас, хуманитарните трошоци за војната меѓу Израел и Хамас продолжуваат да растат.

Геопросторните аналитичари проценуваат дека речиси 60 отсто од зградите во Појасот Газа најверојатно биле оштетени до ноември 2024 година, што значи дека многу од 1,9 милиони внатрешно раселени лица таму нема да имаат дом во кој ќе се вратат.

Војната меѓу Израел и Хамас ги зголеми непријателствата низ регионот, со атентати, бомбардирања и ракетни напади кои го прелеаја иранско-израелскиот прокси конфликт во отворен. По речиси една година размена на ракетни напади, конфликтот меѓу Израел и Хезболах достигна врв во октомври, со копнената инвазија на Израел во јужен Либан, иако нападите значително се намалија по договорот за прекин на огнот.

Во соседна Сирија, драматичното соборување на режимот на Башар Асад, брзо проследено со израелски воздушни напади врз резервите на оружје во земјата и пристигнувањето на копнените сили преку демилитаризираната зона, ја зголеми неизвесноста во регионот.

На другиот крај на Европа, војната на Русија во Украина продолжува. Украинците постигнаа некои успеси во 2024 година, станувајќи доминантна сила во Црното Море и покрај малата морнарица на земјата, и во август започнаа контраофанзива во рускиот регион Курск. Но, тие ја завршуваат оваа година со изгубени територијални придобивки и со многу убиени војници. Но, постојаниот воен притисок на Русија има огромна цена и за нејзините војници, со тоа што изминатите неколку месеци беа извонредно брутални.

Институтот за проучување на војната, американски тинк-тенк, процени дека имало 53 руски жртви на секој квадратен километар од украинската територија стекната помеѓу септември и ноември 2024 година.

Блокбастер изборна година

Со гласање во повеќе од 60 земји, вклучувајќи ги Франција, Велика Британија, Бугарија, Индија, Јапонија и САД, како и за Европскиот парламент, 2024 година беше огромна изборна година. Како што десничарските сили нашироко ја консолидираа својата позиција во политичкиот мејнстрим, самите анкети покажаа дека платформите на социјалните медиуми како TikTok имаат сè поголемо влијание, па дури и обликуваат кампањи.

Во многу од овогодинешните гласови беше прикажан трендот на Европа кон десницата. Во некои земји, екстремно десничарските партии се искачија на власт; во други, тие добија позиција да вршат значителен притисок врз владите.

Десничарските европски конзервативци и реформисти на италијанскиот премиер Џорџија Мелони станаа моќни посредници на ЕУ по изборите за Европскиот парламент во јуни. Шокантната одлука на францускиот претседател Емануел Макрон да распише предвремени избори по изборите во ЕУ, ја втурна земјата во политички хаос. Она што беше интересно е дека успехот на крајната десница во многу од гласањата бараше ажурирање на стереотипната слика за нивните гласачи како за лути старци.Наместо тоа,  анкетите во различни делови на блокот сугерираа дека младите гласачи се повеќе ја даваат својата поддршка на екстремно десничарските партии.Истражување на млади во Германија покажа зголемена популарност на партијата Алтернатива за Германија меѓу најмладите гласачи во земјата.

Прогнозата дека вештачката интелигенција ќе ја преземе нашата демократија не се оствари – но неодамнешните настани понудија застрашувачки поглед. Во декември, највисокиот суд на Романија ги поништи претседателските избори откако ултранационалистичкиот аутсајдер Георгеску победи во првиот круг, наведувајќи докази за широко распространето мешање и операција за влијание на ТикТок – наводно оркестрирана од Русија. Иако  ТикТок не им даде на европските екстремни десничарски сили директна победа на изборите за Европскиот парламент во јуни, тој им обезбеди огромна платформа за да допрат до нови гласачи.

Паника поради миграцијата како во 2015 година

Војните и политичката нестабилност во соседството на ЕУ, заедно со забележливата промена надесно во политичкиот пејзаж, цврсто ја вратија миграцијата на агендата на европските лидери. Напливот на поддршка за тврдодесните, антиимиграциски партии во неколку европски земји ги наведе владите да усвојат сè порестриктивни политики. Помина времето на политиката на отворени врати на Европа за сириските бегалци, олицетворение на слоганот на тогашната германска канцеларка Ангела Меркел „Можеме да го направиме тоа!“

Обезбедувањето на европските граници стана приоритет број 1, а на некои места политичката дебата дури почна да вклучува и целосно отстранување на мигрантите од територијата на ЕУ. Брисел не беше исклучок од оваа реалност. Европската комисија, реконституирана на 1 декември под претседателката Урсула фон дер Лајен (која беше потврдена од десничарското мнозинство во Европскиот парламент), веќе вети дека ќе стане строга во однос на миграцијата. Политиките кои некогаш се сметаа за маргинални и екстремни, како што се воспоставување „центри за враќање“ и „жешки точки“ во трети земји за задржување на барателите на азил кои чекаат да се обработат нивните барања, како и присилните депортации, сега се цврсто во главниот политички тек.

Шенген – најголемата област за слободно патување во светот и круна на европската интеграција – исто така станува жртва на антиимиграциските чувства. Неколку земји, вклучително и Германија, повторно воведоа привремени гранични контроли во зоната, наведувајќи ги безбедносните ризици, тероризмот и миграцијата како причини за обновените проверки. Овие ограничувања се претпоставува дека се привремени, но некои се продолжуваат толку многу пати што станаа речиси трајни.И проблемите на Европа не застануваат тука…

ЕУ има други грижи за 2025 година. Со разочарувачки економски раст, проблеми со конкурентноста и проблематичен индустриски сектор, последното нешто што и треба на Европа во моментов е трговската војна. Но, тоа може да биде токму она што го добива. Заканата на Доналд Трамп за царини од 10 отсто за сите стоки и неверојатни 60 отсто за кинеските стоки ги исплаши Европејците од можни последици. Блокот ќе се најде во ситуација да  жонглира меѓу конфликтот со САД, најголемиот трговски партнер на ЕУ, и Кина, нејзиниот втор по големина трговски партнер и најголем извор на увоз.

Ставањето на тарифниот терор во перспектива е поради фактот дека 2024 година е на пат да биде најтоплата година досега. Тоа ќе биде и првата година која е за 1,5 степени Целзиусови потопла од прединдустриските нивоа. Неможноста да се задржи затоплувањето до 1,5 степени – обврска што земјите ја презедоа на конференцијата за климата во Париз во 2015 година – е симптоматична за неуспехот на меѓународната соработка за климата.

Последната проценка на ОН потврди дека глобалната климатска акција е жалосно недоволна. Сегашните планови и политики ќе доведат до глобално затоплување од 2,6 до 3,1 Целзиусови степени овој век, без изгледи за ограничување на зголемувањето на температурата на целта од 1,5 Целзиусови степени. Горната граница од 2 Целзиусови степени на Парискиот договор е исто така изложена на голем ризик.

Сериозноста и зачестеноста на опасните топлотни бранови, деструктивните бури и другите катастрофи се зголемуваат со секој дел од затоплувањето. Научниците велат дека со затоплување од 3 Целзиусови степени светот би можел да помине неколку точки без враќање кои драматично ќе ја променат климата на планетата и ќе го зголемат нивото на морето, вклучително и преку колапс на поларните ледени капи.

Овогодинешната климатска конференција COP29 во Баку, Азербејџан, повторно беше обележана со контроверзи и противречности. Додека преговарачите постигнаа договор според кој побогатите земји ќе обезбедат минимум 300 милијарди долари годишно до 2035 година за да им помогнат на посиромашните нации во нивната битка против климатските промени, неколку анализи покажаа дека оваа сума е многу помала од трилиони долари потребни за помош на ранливите земји, кои ќе мора да издржат суши и поплави, пораст на морињата и влошување на бурите.

Враќањето на Трамп во јануари фрла сомнеж не само за иднината на договорот, туку и на меѓународните конференции за климата како целина. Новоизбраниот претседател, кој го нарече глобалното затоплување измама, веројатно ќе повлече многу климатски политики на САД во ужасно време за планетата. (Политико)