Кочијашки и кочијаши

Румена Бужаровска

Пред извесно време еден читател на весников ми беше искоментирал на социјалните мрежи дека јазикот ми бил како на кочијаш. Не дека не знаев што сум напишала во колумната, но за секој случај повторно проверив да не случајно сум употребила некаков вулгарен збор што би можел да ги навреди кревките ушиња на ова вознемирено конзервативче. Притоа увидов дека единствениот збор што не се вклопува во матрицата на „угледен“ јазик достоен за медиум – е зборот „шиткање“. Кога овој читателски пример на чистотата се вознемирил од еден ваков колоквијализам, замислете си само каков скандал ќе беше да го спомнев органот од кој му почнал животот.

Не ми е првпат мене, ниту на моите пријателки да добиваме укорувачки погледи, прекорувачки ц’цкања, па и отворени замерки за начинот на кој се изразуваме – особено ако недајбоже сме опцуле или употребиле „невкусен“ збор. Општеството силно се дурли на употребата на пцовките или зборовите што се асоцираат со пцовки, сметајќи дека тие говорат за класната и верската припадност на човекот, па и неговото ниво на образование. Секако, тие имаат и родова димензија – општото мнение е дека е неженствено и недостојно за една жена да пцуе.

Дали отсекогаш било вака? Дали мажите пцујат повеќе од жените? Одговорот на двете прашања, барем според британските историчари и лингвисти, е – не.

Имено, историчарите на англискиот јазик укажуваат на тоа дека пцуењето, поврзано со сликовитото и духовитото навредување на противникот, било еднакво ценето и кај мажите, и кај жените. Тука, на пример, во доцниот 17 век, со појавата на моралните реформи, почнува да се санкционира ваквиот јазик и кај мажите, и кај жените, со тоа што кај жените почнува да се поврзува со биолошки некомпатибилна „неженственост“ – жената што пцуе ќе стане „машка“, ќе стане неплодна и ќе пушти брада. Истражувањата за совремието покажуваат, пак, дека жените и мажите пцујат еднакво – само не еднакво едни пред други. Се чини дека жените повеќе пцујат пред други жени, најверојатно затоа што така нема да бидат жигосани како „неженствени“, несофистицирани и необразовани, додека се чини и дека зборовите што ги употребуваат се малку „послаби“ во интензитетот од оние што ги употребуваат мажите.

Чуму тогаш таа цензура над женскиот јазик и израз? Пред да се осврнам на тоа, би сакала да ги истакнам и позитивните аспекти на пцуењето за кои зборуваат истражувањата во психологијата. Имено, постојат многу придобивки од користењето на ваквиот јазик, според современите психолози – на пример, изразување силна емоција, механизам за убедување, начин за воспоставување доверба и соработка на работното место, како и метод за справување со болка. Спoред психологот Ричард Стивенс, пцуењето помага во издржувањето на болката. Но, тој истакнува дека кога жените со рак на дојка пцујат поради болките што им ги предизвикува состојбата, ги губат пријателите околу себе (дури најмногу пријателките, за жал), додека кај мажите тоа не е случај– кај нив пцовката е легитимен начин за изразување физичко и психичко незадоволство кое дури доведува до меѓусебно поврзување и емпатија.

Цензурата врз јазикот на жената, то ест нејзиното посрамотување доколку слободно се изразува, е уште еден начин на кој општеството ја држи под контрола. Исто како што патријархатот го контролира телото на жената преку ограничување на нејзиното слободно движење, јавно посрамотувајќи ја доколку таа не е врзана за домот и семејството со зборови како „тарашмалка“, „салдемина“, „ајкурка“, на ист начин го контролира јазикот што го зборува. Кога кажуваме мислење, тогаш сме воденици и алапачи, а кога нормално ги вербализираме нашите емоции, па дури и се осмелуваме да зборуваме сликовито – а невулгарно – тогаш сме „машкипетри“, или како што ме нарече пуританчето од почетокот на текстов – „кочијаш“.

Освен што на пцуењето и зборовите асоцирани со пцовки гледам како на колоритен и ослободителен начин на изразување, лично за мене тие имаат уште една функција: проценувачка. Отсекогаш ме фасцинирала реакцијата на луѓето на такви зборови. Имено, употреба на еден „непристоен“ збор успева да ги диференцира луѓето – слободољубиви и опуштени, и обратно. Не сакам и онака да се дружам со закоравени чистотници, па ако една изговорена „пи*ка“ може да ги избрка, тогаш јас сум во ќар. Од друга страна, често се случува на тие истите на кои гениталиите што ги имаат им се табу да не им е проблем да речат дека некој е „Шиптар“ (забележете како овој збор не ви предизвикува нелагодност како што ви предизвикува спомнување гениталии).

Национализмот, лагите и омразата не им се проблем, ама од зборови со сексуална или скатолошка конотација длабоко сегадат. Мрш.

Новите генерации студенти ми велат дека ваквите навики на размислување и дејствување се старомодни, дека тие се дел од минатото (истовремено видов во овие генерации непознавање од каде доаѓа зборот „пер“ во секојдневното обраќање). Би сакала да им верувам.