Изгубениот свет на „Брегзит“

Нгеир Вудс

Драматичните промени го зафатија светот откако британските гласачи одлучија во 2016 година да ја напуштат Европската Унија. Ниту една од нив не можеше лесно да биде предвидена во 2016 година, но нивното појавување можеше да го избегне „Брегзит“ без договор, што е прашање на итна национална безбедност за Велика Британија.

Три промени создадоа понепријателска околина за земја што сака да си оди самостојно. Прво, системот базиран на глобални правила е сериозно ослабен. Второ, Кина повеќе не изгледа толку добар партнер за Обединетото Кралство. И, трето, технолошките платформи ја оставија демократијата во Британија – и на други места – сè повеќе ранлива на странски мешања.

Во јуни 2016 година Британија може да се потпре на мултилатерални договори – во трговијата, безбедноста и дипломатијата – кои, поддржани од САД, нудат алтернатива на Европската Унија. Како што рече тогашниот американски претседател Барак Обама, Америка ќе го „мобилизира светот да работи со нас“ за прашања од глобален интерес, како што е нуклеарната програма на Иран. За трговијата, администрацијата на Обама беше посветена на користењето на процесите на Светската трговска организација, наместо унилатерално наметнување санкции.

Американските претседателски избори во ноември 2016 година драматично ги сменија опциите на Британија. Под претседателот Доналд Трамп, САД се повлекоа од нуклеарниот договор со Иран, наметнаа унилатерални трговски санкции (вклучително и за сојузниците) и ја објави својата намера да се повлечат од договорот за климатски промени во Париз. Трамп ја прогласи својата подготвеност да ги урне постоечките трговски договори и ја поткопува СТО одбивајќи да ги назначи судиите во телата за решавање спорови на организацијата. И, без консултации со сојузниците, Трамп објави унилатерално повлекување на американските трупи од Авганистан и Сирија.

Оваа нова самостојна Америка ги дестабилизира глобалните алијанси, правила и институции на кои Велика Британија по „Брегзит“ ќе се потпира уште посилно ако ја напушти ЕУ без договор. Велика Британија има економски и безбедносни интереси ширум светот, но не може сама да ги спроведува и спроведува правилата. Без САД, Велика Британија има потреба од моќни пријатели со истомисленици со кои може да работат уште поблиску. Нејзините соседи од ЕУ се најочигледни кандидати.

Втората промена се однесува на односите на Британија со Кина. Во времето на референдумот за „Брегзит“, Кина се појави како ветувачки и моќен нов партнер. Извонредната, високо-следена четиридневна посета на Велика Британија во 2015 година на претседателот Ши Ѓинпинг беше поздравена како огромен успех, при што двете страни потпишаа трговски и инвестициски договори во вредност од 52 милијарди долари. Велика Британија предвидуваше нова „златна деценија“ на билатералните односи.

Меѓусебните односи сјаат многу помалку денес. Кина е преокупирана со својата американска трговска војна, забавен економски раст, сè поголемите предизвици да ја искористат амбициозната иницијатива „Еден пат, еден појас“, како и глобалните проблеми со кои се соочува телекомуникацискиот гигант „Хуавеи“. Велика Британија која не е дел од единствен пазар на ЕУ или царинска унија би била многу помал приоритет за Кина. Кога британскиот премиер Тереза ​​Мај ја посети на почетокот на 2018 година, приемот беше низок. Се вели дека десеттиот состанок на економско-финансискиот дијалог помеѓу Обединетото Кралство и Кина се одложи на неодредено време. И претстојната посета на Кина на министерот за финансии Филип Хамонд, наводно, е откажана.

Кога Британија ќе ја напушти ЕУ, ќе биде принудена да преговара со Кинезите самостојно, без поткрепа на Германија, која има далеку посилни билатерални трговски врски со Кина. Уште полошо, ако Велика Британија замине без договор, итно ќе треба да потпише трговски договори со други земји. Велика Британија тогаш ќе биде под силен притисок да ја отвори критична инфраструктура, како што е енергијата или телекомите, за повеќе кинески инвестиции, според условите на Кина. Во свет кој сè повеќе се дефинира од конкуренцијата и конфронтацијата помеѓу САД и Кина, Велика Британија има многу посилен интерес да направи заедничка цел со соседите на ЕУ.

Конечно, во јуни 2016 година, кога тесно мнозинство од електоратот гласаше за заштита на британската демократија од „странците“, малкумина се сомневаа дека Русија и другите странски сили тајно се инфилтрираат и влијаат врз политиката на Велика Британија преку платформи на социјалните медиуми. И скандалот со преземање податоци, вклучувајќи ги Фејсбук и „Кембриџ аналитика“, сè уште не беше прекинат.

Сега знаеме дека Русија користела лажни профили на Твитер за да твита #ReasonsToLeaveEU, дури и на денот на референдумот. Но, запирањето на таквото мешање е тешко. Откако беше откриено дека инфилтрирањето било и на изборите во 2016 година, американскиот Претставнички дом документираше над 3.000 фејсбук-реклами што ги купи Руската агенција за истражување на интернет. Фејсбук вети дека ќе го реши ова прашање, но американските официјални претставници објавија дека мешањето на Русија продолжило за време на среднорочните избори во 2018 година.

Преземањето одбраната акција е уште потешка за Велика Британија бидејќи големите општествено-медиумски компании немаат седишта таму. Дури и кога британскиот парламент ги здружи силите со своите колеги во Австралија, Аргентина, Канада и Ирска да го поканат извршниот директор на Фејсбук, Марк Закерберг, да се обрати на заедничко сослушување, тој одби да присуствува. И на 18 февруари, британскиот парламентарен комитет објави извештај што остро го критикуваше Фејсбук и другите големи технолошки компании за неуспехот да се спротивстави на ширењето на дезинформациите и „лажните вести“.

ЕУ во моментов нуди најдобра одбрана за британската демократија. Притисокот од ЕУ го натера „Гугл“ да ги спроведе правилата за транспарентност пред претстојните избори во Европскиот парламент, кои ќе ги натераат давачите на реклами да докажат дека се или граѓани на ЕУ или европски ентитети. Работната група East StratCom Task Force на ЕУ работи на спротивставување на руските и другите кампањи за дезинформација. И европскиот кодекс на однесување за технолошките фирми ги поттикна побрзо да го отстранат нелегалниот говор на омраза.

Напуштањето на ЕУ би било голем предизвик за Велика Британија во најдобри околности. Но големите глобални промени од 2016 година направија „Брегзит“ без договор да биде уште поризичен предлог.

Во непријателскиот свет, Велика Британија има потреба од своите најблиски европски соседи повеќе од кога било.

(Авторката е декан на Школата за владеење „Блаватник“ на Универзитетот во Оксфорд)