Зошто Путин не ја доби играта во Белорусија?

Со поддршка на силниот човек Александар Лукашенко, рускиот претседател ризикува да го отуѓи белорускиот народ

Додека протестите продолжуваат да ја тресат Белорусија, притиснатиот Александар Лукашенко се сврте кон исток.

Борејќи се за неговиот политички опстанок, белорускиот претседател се обидува да ги врами своите проблеми како дел од геополитичкиот конфликт меѓу Москва и Западот, апелирајќи до рускиот претседател Владимир Путин – неговиот „постар брат“ и „пријател во време на нужда“ – да го поддржи него пред непрекинатиот притисок да се повлече.

Снимките од состанокот на двајцата лидери во Сочи на почетокот на оваа недела покажаа дека Лукашенко се поти или внимателно води белешки кога Путин зборуваше или очајно се обидуваше да го привлече неговото внимание додека рускиот претседател седеше, со широко отворени нозе, местејќи ја вратоврската или удирајќи ја ногата од здодевност.

Делумно, состанокот изгледаше дизајниран да покаже дека Лукашенко ја затвора вратата кон Западот и ја отвора пошироко вратата кон Русија.

За време на неговото 26-годишно владеење, Лукашенко се обидуваше да игра со Европа против Русија, користејќи ја позицијата на Белорусија како тампон-држава – состанокот во Сочи се чинеше дека индицира дека тој го напуштил законот на јажето и сега е подготвен да тргува со независноста на Белорусија доколку тоа значи оти тој самиот може да остане на власт, дури и само номинално.

Но, и покрај оптиката на состанокот во Сочи, многу е рано да се каже дека играта е завршена. Гледано од Европа, Белорусија сè уште не е загубена од Русија.

Лукашенко е познато непоуздан, неговата лојалност се менува со ветрот и неговото однесување денес не е гаранција за неговото однесување утре.

Во пресрет на оспорените избори на 9 август, белорускиот лидер ја обвини Русија за обид за дестабилизација на Белорусија откако уапси 33 наводни платеници. Сега тој предупредува на напад од НАТО и ги обвинува оцрнува како западни агенти.

За Лукашенко, фрлањето на сопствената политичка судбина како дел од геополитичката борба помеѓу Исток и Запад е чисто прагматична одлука. Уште откако ЕУ го отфрли гласањето на 9 август како нелегитимно, Москва е единствената спасувачка линија за притиснатиот владетел.

Засега, Путин неволно игра и го поткрепува Лукашенко затоа што повеќе сака да управува со постепеното паѓање на Белорусинот отколку да биде соборен од народното востание.

Русија вети воена помош, изјави дека резервните сили се подготвени доколку е потребна интервенција и најави дека ќе има месечни заеднички воени вежби во западна Белорусија. Исто така, испрати руски државни новинари во Белорусија за пропагандни цели и му даде заем од 1,5 милијарди американски долари на Минск, што ќе му овозможи на Лукашенко да го преструктуира својот – во најголем дел руски – долг.

Ништо сè уште не е објавено во јавноста, но има малку сомневање дека станува збор за quid pro quo, што вклучува, можеби, приватизација на белоруските средства или поблиска интеграција меѓу двете земји што ќе му даде поголема контрола на Путин.

Ако Путин игра, тоа не е затоа што му верува на Лукашенко, туку затоа што тоа влегува во неговиот поларизиран светоглед. Тој не е оној кој дозволува да помине можноста за поголемо влијание во соседна држава. Постојат многу знаци дека Москва сака да го нема Лукашенко – само по нејзин ритам.

Разговорот за планот за уставни реформи во Белорусија е делумно обид (неуспешен) да се смират демонстрантите. Но, тоа е исто така сигнал до Лукашенко дека дури и да ја преживее сегашната политичка криза, тоа нема да биде исто што и порано.

За Москва, разговорите сѐ уште се неизвесни. Кремљ може да купи време со одржување на Лукашенко на власт. Но, со тоа ризикува да го отуѓи белоруското општество, кое традиционално е наклонето кон Москва и не отстапува од своите барања да му го види грбот на Лукашенко. А што се однесува до демонстрантите, оние што го поддржуваат – без разлика дали се со палки или со пари – грешат.

„Жалам што решивте да водите дијалог со узурпаторот, а не со белорускиот народ“, рече лидерот на опозицијата Светлана Тихановска од егзил во Литванија пред состанокот во Сочи.

Во меѓувреме, нема толку многу што ЕУ може да стори. Таа дури не може да започне да се натпреварува со Москва во однос на економските, историските, културните и социјалните врски што ги поврзуваат двете соседни земји. Ниту, пак, го има влијанието како она на Москва врз безбедносниот апарат на Белорусија.

„Личните санкции не ја менуваат ситуацијата на теренот. Лицата од списокот не се грижат ако се најдат на него. Напротив, тие сметаат дека тоа е медал на честа“, рече Артјом Шрајбман, политички аналитичар со седиште во Минск. За разлика од руската елита, тие исто така „немаат средства во ЕУ што можат да бидат замрзнати“.

Пакетите со стимуланси, како што предложи Полска во четвртокот, „може да ја охрабрат елитата да размисли за пост-Лукашенко иднината“, додаде тој, „и да дејствува како морков кога земјата ќе има очајна потреба од готовина“.

Најитно, непосредната улога на ЕУ може да лежи во обезбедување хуманитарна поддршка за жртвите на полициска бруталност и политички бегалци и морална поддршка со поддршка на желбата на демонстрантите да направат сопствен избор.

„ЕУ потроши децении ‘едуцирајќи’ Белоруси дека сакаат да живеат во демократско и отворено општество. И сега кога белорускиот народ се разбуди и ја отфрла тиранијата, тоа ќе значи предавство да се остави да се грижи сам за себе “, Павел Латушко, поранешен белоруски дипломат и министер за култура, кој сега е водечки член на анти-Лукашенко опозицискиот совет, изјави за „Политико“ од егзил во Полска.

„Потребна ни е ЕУ да донесе јасна и недвосмислена позиција за тоа што се случува во Белорусија, додека предлага излез од економската криза што ја чека земјата откако ќе премине во демократија“, додаде тој.

Во меѓувреме, опозицискиот совет ја повика Москва да се вклучи во дијалог за одржлива политичка алтернатива. Пораката што тие се обидуваат да ја претстават дома е дека слободните избори најверојатно ќе резултираат со претседател кој би бил наклонет кон Русија и нејзините интереси. Тоа е ако Русија не претера со својата игра.

Според зборовите на добитничклата на Нобелова награда, Светлана Алексиевич, последната членка на опозицискиот совет која сè уште е во Белорусија и која не е приведена: „Белорусите отсекогаш ги сметаа Русите за браќа, но ако Русија се држи до својата сегашна политика, тоа повеќе нема да биде случај“.

Засега, Москва се преправа дека не ја слуша таа порака. Лукашенко може само да се надева дека Путин ќе продолжи да не слуша. (Политико)