Зошто Минск-2 не може да ја реши украинската криза?

Стравот од сеопфатна руска инвазија на Украина повторно ги поттикна обидите на западните престолнини да најдат политичко решение за главниот двигател на кризата – конфликтот во Донбас, кој ги поставува властите во Киев против „Донецката  Народна Република“ (ДНР) и „Народна Република Луганск“ (ЛНР), кои се поддржани од Русија.

Конструирана од Русија, оваа војна се одолговлекува речиси осум години. Има надеж дека  договорот Минск-2 од февруари 2015 година  дава решение, па за време на неговата неодамнешна посета на Москва францускиот претседател Емануел Макрон дури го опиша Минск-2 како „единствениот пат напред“.

Но, деветчасовната средба на Нормандискиот формат – Франција, Германија, Русија и Украина – свикана во Берлин на 10 февруари специјално за да го оживее преговарачкиот формат во Минск, заврши без резултат. Овој најнов неуспех да се постигне напредок не е изненадување.

Минск-2 има намера да создаде рамка за решавање на војната, но тоа е сплет од контрадикторни одредби и спорна низа на дејства. Текстуалната некохерентност предизвикува  некомпатибилни толкувања за тоа што треба да се постигне и како. И во средишето на тоа е клучниот проблем – Украина го гледа Минск-2 како средство за враќање на нејзиниот суверенитет, а Русија го гледа како алатка со која може да се осакати суверенитетот на Украина. Фундаменталната разлика околу суверенитетот во Минск-2 не може да се избегне. Или Украина е суверена или не е. Нема среден пат.

Ова е „Минската загатка“ и таа  е дел од основните политички одредби на Минск-2, односно   изборите и „специјалниот  статус“. Украина тврди дека безбедноста мора да дојде пред политичкото решение бидејќи слободни и фер избори може да се одржат во Донбас само откако териториите контролирани од сепаратистите ќе бидат демилитаризирани и Украина си ја врати контролата над границата – што значи целосно повлекување на руската војска.

Ова не е само прашање на толкување на Минск-2, бидејќи обврските за почитување на државниот суверенитет и територијалниот интегритет се „задолжителни норми“ на меѓународното јавно право – правила од кои не е дозволено отстапување. Но Русија инсистира на тоа дека изборите треба да се одржат во окупираниот Донбас пред Украина да ја врати контролата врз границата, за да се обезбеди „победа“ на нејзините полномошници во ДНР и ЛНР.

Што е проблемот  околу „специјалниот статус“?

Прашањето за „специјален статус“ на ДНР и ЛНР е уште поконтроверзно бидејќи, спротивно на она што понекогаш се сугерира, барањата на Русија одат многу подалеку од секоја разумна дефиниција за автономија. Москва сака екстремна верзија на автономија и инсистира дека тоа е запишано во уставот на Украина, што значи дека по формалната реинтеграција во Украина, овие мини-држави би биле суштински независни од Киев.

Ова ќе го вгради руското влијание во политичкиот систем на Украина, компромитирајќи го суверенитетот на Украина одвнатре. Таквата агенда е наведена во протечените мејлови на мозокот на сепаратизмот во Донбас, Владислав Сурков, кој исто така рече дека украинскиот закон нема да се применува во Донбас. Нема сомнеж за целта на Русија – уништување на Украина како суверена земја.

Сосема очекувано, „специјалниот статус“ е потенцијално експлозивно прашање во Украина, кое е обелоденето од некои поборници за компромис. Големото мнозинство Украинци го отфрлаат концептот бидејќи стравуваат дека Русија ќе го искористи за дополнително да ја дестабилизира земјата. Повремено, под меѓународен притисок, лидерите на Украина неволно сигнализираа прифаќање на „специјалниот статус“ само за да ` одговорат на домашната опозиција.

Украина предложи вклучување на ДНР и ЛНР  во националната програма за децентрализација со која овие региони ќе добијат нови овластувања, но ништо како максималистичката форма  што ја бара Русија или неуставниот „специјален статус“. Наместо тоа, тие ќе бидат повторно подредени на властите во Киев кои ќе можат да ја одредуваат внатрешната и надворешната политика на Украина. Ова е неприфатливо за Русија.

Зошто спроведувањето на Минск-2 е толку голем  проблем?

За разлика од Русија, чија позиција за Минск-2 не е променета од 2015 година, Украина покажа флексибилност. Претседателот Володимир Зеленски дојде на власт во 2019 година, ветувајќи дека ќе го реши конфликтот и намерно избегна да ја именува Русија како агресор, фокусирајќи се на хуманитарни прашања и барајќи компромис секаде каде што е можно. Но и тој наскоро наиде на истата непремостлива пречка – без контрола на границата и територијата на Украина, не може да има политичко решение кое го почитува суверенитетот на Украина.

Од 2015 година, западните креатори на политиките се обидуваа напорно да ги усогласат руските и украинските ставови, при што „формулата на Штајнмаер“ е најпознатиот обид да се постигне неостварливото. Поддржувачите на компромисот ја задржуваат својата номинална цел за  одбрана на суверенитетот на Украина, а имплементацијата на договорот од Минск е средство за оваа цел. Но, тие исто така велат дека имплементацијата повлекува „специјален статус“ за ДНР и ЛНР, избегнувајќи конкретни детали, но сугерирајќи дека ја отфрлаат позицијата на Русија.

Тврдењето дека Украина мора да проголта неодреден облик на „специјален статус“ имплицитно значи дека руската агресија треба да биде наградена. Тоа исто така го игнорира украинското јавно мислење, ја загрозува политичката стабилност во Украина и го поткопува суверенитетот на Украина. Ова е хаос во политиката.

Кои други прашања треба да се решат?

Постојат и други начини како некои застапници на „имплементацијата на Минск“ ги затвораат очите пред постапките на Москва. Од 2014 година Русија постојано го интегрира окупираниот Донбас во сопствениот правен, економски и политички поредок – со што изгледите Украина некогаш да ја врати контролата врз регионот се сè поспорни.

Највпечатлива мерка е „паспортизацијата“ каде што Русија издаде повеќе од 720.000 пасоши на жителите на окупираните територии – всушност претворајќи ги украинските граѓани во руски државјани, што е кршење на меѓународното право.

Паспортизацијата го олеснува вонтериторијалното владеење на Русија над Донбас со тоа што ѝ обезбедува трајно влијание врз сепаратистичките територии без директна анексија. Може да се користи и како изговор за да се оправда целосна руска воена интервенција за „заштита на своите граѓани“. Западните влади – особено Франција и Германија како членки на Нормандискиот формат – затоа треба да извлечат два заклучоци. Прво, јасноста е императив кога се зборува за „имплементација на Минск“. 

Вториот заклучок произлегува од првиот. Поддршката на суверенитетот на Украина по дефиниција значи поддршка на интерпретацијата на Киев за Минск-2 и повлекува долготраен судир со Русија. Ова ќе трае додека Русија не ја прифати Украина како суверен сосед. Тоа е многу години далеку и наивно или неискрено е да се сугерира дека Минск-2 е средство за негово постигнување.

Ова се непријатни лекции, но доколку западните влади конечно не ги научат, ризикуваат да бидат соучесници во обидите на Русија да ја претвори Украина во вазална држава, дополнително дестабилизирајќи ја и нанесувајќи им трајна штета на нивните интереси и углед. (Chatham House)