Збогум Брус Ли

Неверојатната вест која се рашири низ регионалните медиуми, за тоа како некој едноставно преку ноќ ја однел скулптурата на Брус Ли од главниот градски парк во Мостар, кој е под видео надзор и е во самиот центар на градот, без разлика каков ќе биде расплетот на тој случај, симболична е на повеќе нивоа.

А за анализа на споменатата симболика треба да се тргне од името на паркот кој до воените деведесетти се викаше Извиднички парк, па во процесот на насилната кроатизација на градот и обидите на секој начин од Мостар да се направи копија на Туѓмановиот Загреб во деведесеттите, го доби името Зрињевац, на истиот начин на кој блискиот и централен градски плоштад стана Плоштад на хрватските великани, губејќи го своето претходно име „14 Февруари“.

И во тој парк во 2005 година, на иницијатива на двајца млади луѓе од невладината урбана и антинационалистичка организација, Нино Распудиќ и Веселин Гатало, беше поставена скулптура посветена на Брус Ли од загрепскиот уметник Иван Фиолиќ. Чинот на поставувањето на скулптурата беше разбран од пошироката јавност, но и претставен од креаторите на идејата како идеја Мостар да го остави зад себе трауматичното воено минато, да не се занимава со симболите што го делат градот, туку со оние што го обединуваат и да воспостави нов урбан идентитет заснован на херојот од детството, кој како праведен човек доаѓа да ги реши сите проблеми и да го откупи светот.

Колку и да изгледаше наивно тоа објаснување во тоа време, исто како што самата идеја изгледаше изненадувачка, логично е дека дојде на крајот на една оптимистичката повоена ера кога навистина се чинеше дека е можно да се остави војната и нејзиното наследство зад себе и да се тргне во нов свет на бајките и подобра иднина.

Тоа верување на крајот се покажа како наивно. И тоа не поради самата скулптура, која на крајот, и покрај сите помали девстации и обнови, отстранувања и враќања, заживеа со градот и самиот парк, туку затоа што се покажа дека е воспоставено на суштински криви темели. А тие темели се засновуваа на верувањето дека траумата може да се надмине со туркање под тепих, а минатото да се поништи со тоа што нема да разговараме за него, а камоли да се соочиме со неа. Логично е дека на младите и урбаните луѓе во тоа време можеби им изгледаше смислено, исто како и на другите граѓани кои беа желни за мирен живот во нормален град, но во таа идеја од стартот беше вградена бубачка на самозаблуда, затоа што сите се преправаа дека веќе го немавме искуството од социјалистичкиот период во кој беше патентиран молкот за трауматичното минато и симболите што делат, па на крајот таа тишина експлодира како бумеранг во воените уништувања и злосторствата на деведесеттите, чии последици сè уште ги живееме.

Со други зборови, тоа што скулптурата продолжи да постои во паркот и да живее со градот, не значи дека нејзиното значење и идејата со која е поставена беа живи. Впрочем, двајцата главни иницијатори на целата приказна одамна ја напуштија, на тој начин што Веселин Гатало на последните локални избори во Мостар заврши на листата на СНСД на Додик, а Нино Распудиќ како главна десничарка интелектуална ѕвезда на Хрватска и како пратеник на клерикално-националистичката партија Мост во Собранието.

На крајот на краиштата, во непосредна близина на паркот, токму во овој момент имаме сериозна симболична војна поврзана со завршувањето на зградата на Хрватскиот народен театар и упорното настојување на Исламската заедница по секоја цена да изгради интеркултурен центар под раководство на таа заедница, што неодоливо потсетува на случајот со подеднакво блиското спомен-обележје на војниците на ХВО, кое беше подигнато пред Градското собрание, за потоа да биде подигнато и веднаш минирано спомен-обележјето на Армијата на БиХ, кое од тогаш до денес стои полускршено пред Градското собрание, покрај недопрениот симбол на ХВО.

Затоа работите, без оглед на тоа што реалниот живот во градот и меѓуетничките односи изгледаат многу подобри отколку што може да заклучи просечниот потрошувач на регионалните медиуми, сепак одамна ја напуштија идејата за поинаков повоен Мостар. Авторите на идејата за споменик на Брус Ли престанаа да веруваат во него, како и самите граѓани на Мостар, кои денес во политичка смисла никогаш не биле пооддалечени едни од други од крајот на војната. А една од клучните причини за оваа дистанца е упорниот молк за деведесеттите или дури и нивното величење, што можевме да го видиме неодамна на промоцијата на книгата на Валентин Ќориќ, човек осуден за воени злосторства во Хаг.

Едноставно, исчезнувањето на скулптурата е само симболичен крај на идејата дека е можно суперхеројот од детството да дојде и да ги реши работите. Да беше толку лесно, секој ќе знаеше да го направи.

(Драган Марковина е хрватски историчар. Текстот е објавен во „Пешчаник“.)