За Скопје 2028 се поканети сите културни работници: Интервју со Бисера Костадиновска-Стојчевска

„Со градоначалничката Данела Арсовска имаме идеолошки разлики, но кога станува збор за застапување на скопската богата културната традиција на европската сцена, нашата заедничка визија ги надмина политичките разлики“, вели во интервју за „Независен“, министерката за култура Бисера Костадиновска-Стојчевска по повод изборот на Скопје за Европска престолнина на културата во 2028 година.

Културата изминатиот период беше топ-тема во јавноста, па со Костадиновска-Стојчевска (р.1986, Битола) која ја тера втората година од својот мандат и која редовно држи прес со новинарите , побаравме одговор и на прашањата околу Универзална сала, за финансиската конструкција за Скопје како Европска престолнина на културата, за буџетите на Охридско лето и на СВП, за Конкурсот за поддршка на проекти од национален интерес во културата за 2024 година, за филмаџиите, за Филхармонија, скопско Кале, Курбиново, Матејче…

Честитки за изборот на Скопје за Европска престолнина на културата во 2028 година. „Култура над поделба“ беше слоганот на програмата со која се претставивме пред ЕУ и го победивме вториот финалист, Будва од Црна Гора. Како на крај најдовте заеднички јазик со градоначалничката на Скопје, Данела Арсовска, со која досега имавте спротивставени ставови и ретка комуникација? 

Признавањето на Скопје за Eвропска престолнина на културата во 2028 година не е само титула, туку одраз на нашите заеднички аспирации и вредности. Со градоначалничката Данела Арсовска имаме идеолошки разлики, но кога станува збор за застапување на скопската богата културната традиција на европската сцена, нашата заедничка визија ги надмина политичките разлики. Мотото „Култура над поделбата“ стана наш водечки принцип, потсетувајќи нè на она што е навистина суштинско.

Иницијативата за Скопје 2028 е стара, но заживеа во мандатот на претходниот градоначалник, Петре Шилегов. Во вакви крупни проекти за кои Европа јасно ни дава до знаење дека сме на добар пат, ја поддржува нашата посветеност на европските вредности, континуитетот игра главна улога. Ние како држава мораме да бидеме сплотени на евроатлантскиот пат и тоа јасно да го демонстрираме, затоа, кога лидерите се обединуваат за повисока цел, тие можат да ги надминат дури и најдлабоките поделби. Избравме да им дадеме приоритет на соништата и аспирациите на нашите граѓани пред сѐ, да ѝ дадеме шанса на иднината. Единството и соработката се секогаш посилни од поделеноста.

Целата јавност очекува Универзалната сала да биде реконструирана што е можно поскоро. Советот на Град Скопје донесе одлука ингеренциите за реконструкција да бидат пренесени на Министерството за култура. На последната прес-конференција рековте дека документите од Град Скопје уште не се доставени.

Универзалната сала стои како амблем на културното наследство на Скопје и нашата посветеност на уметноста. Нејзината брза реконструкција е повеќе од потребна, тоа е доказ за нашето ветување да ги зачуваме и да ги браниме нашите културни и култни институции. Дури и кога ги чекаме потребните процедури од Град Скопје, ние како Министерство сме одлучни во нашата мисија да ја вратиме салата во нејзиниот поранешен сјај. Во Универзалната сала се насликани приказни од нашето минато и ветувања за нашата иднина. Нејзината брза и автентична реконструкција не е само прашање на гордост, туку и на должност. Ние сме максимално посветени и ќе се справиме со секој предизвик за скопјани да ја имаат Универзална сала што поскоро, особено што сме исправени пред предизвикот, Скопје 2028.

Македонската јавност ја интересира кој сѐ беше во тимот кој ја подготвуваше апликацијата за кандидатурата – Скопје европска престолнина на културата во 2028?

 Апликацијата за ЕПК, колку што ми е мене познато, во добар дел ја подготви тим организиран од претходната градска управа, а потоа продолжи друга група на културни работници што активно се залагаше за номинација на Скопје. Тие и во Брисел покажаа резултати од својата темелна и посветена работа. Со претставници кои опфаќаат различни сектори, нивното единство во целта, поддржани од Министерството за култура и од Владата, стана основата на нашата успешна кандидатура. Нивната комбинирана визија нацрта убедлива слика за културната длабочина на Скопје, така што не случајно го имаме ова престижно признание.

Нивните напори, сепак, се протегаат надвор од успешната апликација. Како што културно чекориме кон 2028 година, очекувам тој круг на вклученост да се шири и збогатува со различни профили кои се потребни да се одговори на комплексноста на сето она што покрај културата го носи Европската престолнина на културата. Следи многу работа и голема координација, а носител е Градот Скопје.

Ова е и можност за градовите да го сменат својот имиџ, да се стават на светската мапа и преку културата да промовираат одржлив туризам. Дали во груби црти ја знаете програмата со која Скопје ќе се претстави со титулата?

Нашата програма за 2028 година е отворена покана до сите наши културни работници, повикувајќи ги да истражуваат во срцето на Скопје и да го искусат нашиот богат културен феникс. Тоа не е само серија настани, туку наратив кој ги поврзува нашата историја, нашата сегашност и нашате соништа за иднината. Наша цел е да подготвиме извонредно искуство, палета од приказни што ја прикажуваат душата на градот. Посакувам, годината на Скопје како Европска престолнина на културата да биде симфонија на традицијата и иновациите. Улиците, плоштадите и сцените да оживеат уште повеќе, нудејќи вистински уметнички гоблен. Преку музика, уметност, театар и дијалог, да воспоставиме врски со ЕУ и да го повториме нашето место во глобалниот културен мозаик.

Некои градови ја искористија можноста, но има и градови кои не ги искористиле сите придобивки од изборот за град на културата, често поради проблеми со управувањето, недоволно долгорочно планирање, отсуство на јасни цели и недостаток на искуство во спроведувањето на настан од ваков размер. Околу која бројка очекувате да се движи финансиската конструкција за Скопје како Европска престолнина на културата?

 Финансирањето на мандатот на Скопје како Европска престолнина на културата не е само трансакциски потфат. Тоа е стратешка инвестиција во иднината на нашиот град, можност да се вреже името на Скопје со златни букви на светската културна мапа. Секој денар е инвестиција кон побогато културно наследство и посветла социо-економска иднина за нашите граѓани.

 За финансиската конструкција и пристапуваме со внимателност. Додека напорно истражуваме различни начини за финансирање, вклучувајќи ги и ресурсите на ЕУ, ние исто така би сакале јавно да ги повикаме компаниите да нѐ поддржат. Ова е заедничка визија, потребно е да работиме рака под рака сите заедно за да направиме скопска, воедно и македонска успешна приказна.

Како Министерство актуелни сте и со новиот закон за култура, што се предлага по многу години од актуелниот закон, кој претрпувал многу измени. Кои се новините, а кои практики остануваат?

Новиот Предлог-закон е правна рамка која е неопходна за да се уреди еден креативен и слободен простор како што е културата. Креиравме предлог-текст за да ја доближиме културата до уредувањата на европските модели, до вредностите кои се актуелни денес во светот, а се однесуваат на нашата сфера. Културата е важен двигател на промените во едно општество. Уметноста е област која суштински влијае во оформувањето и во збогатувањето на секоја личност, и токму затоа има огромна улога во креирањето на современо, демократско, европско општество.

Во партнерска атмосфера со сите засегнати во ресорот, изработивме текст кој нуди демократизација на областите во културата согласно светските тенденции за развој на културата.

Предлагаме проширување на вредносните критериуми за избор на стручни комисии кои вршат евалуација на проектите кои пристигнуваат во Мининистерството, ги прошируваме видовите на уметници и стручни лица кои можат да се стекнат со статус на самостоен уметник. Со новиот закон воведуваме тригодишно финансирање во културата, што е во насока на посериозно планиранирање и олесната реализација на проектите. Исто така, ја унапредуваме целокупнта постапка за аплицирање и за одлучување по пријавите пристигнати на конкурсите.

Искрено верувам дека во културата има амбиент за донесување на овој закон на кој се работи транспарентно со вклученост на експерти од сите области на институционалната култура и од независната сцена, вклучувајќи ги и репрезентативните синдикати.

Што е со манифестации како Охридско лето, Струшки вечери на поезијата, Илинденски денови кои имаат повисоки вредности и ја промовираат државата надвор од границите, дали тие ќе ги задржат традиционално големите суми што се одвојуваат од буџетот?

Манифестациите како Охридско лето, Струшките вечери на поезијата и Илинденските денови се непроценливи скапоцени камења во културната круна на Северна Македонија. Тие не се само настани, туку и олицетворение на богатата историја, традиција и уметничка моќ на нашата нација. Нивната улога во промовирањето на нашата земја пошироко, нашите граници служат како мостови кои нѐ поврзуваат со глобалната заедница.

 Со оглед на нивната важност и влијание, од суштинско значење е да се обезбеди нивен континуиран успех. Иако нашиот фокус на Скопје како Европска престолнина на културата во 2028 година е нагласен, тоа не ја намалува нашата посветеност на овие традиционални манифестации. Буџетските алокации за овие настани отсекогаш биле одраз на нашето разбирање за нивното значење. Го препознаваме нивниот придонес и ќе продолжиме да даваме силна поддршка, обезбедувајќи тие да напредуваат и да го продолжат угледот на Република Северна Македонија на глобалната сцена.

Дали  системот за електронско пријавување на Конкурсот за поддршка на проекти од национален интерес во културата за 2024 година ќе ги надмине сите поплаки, од задоволни институции и поединци?

 Министерството за култура неколку години по ред работи на усовршување на системот за аплицирање. Електронска регистрација за Конкурсот беше чекор напред во модернизацијата на нашите процеси, правејќи ги потранспарентни и достапни. Ние признаваме дека секој нов систем може првично да се соочи со предизвици и ние  им благодариме на институциите и на поединците за нивните повратни информации, што е инструмент за рафинирање и подобрување на системот.

Нашата посветеност е да создадеме систем кој е лесен за корисниците, транспарентен и ефикасен. Сериозно ги сфаќаме сите поплаки и сугестии, работејќи посветено на решавање на грижите и подобрување на системот. Нашата цел е да обезбедиме беспрекорно искуство за сите апликанти, и на тој начин да обезбедиме најдобрите проекти, кои навистина резонираат со нашите културни вредности и аспирации, да ја добијат поддршката што ја заслужуваат.

Апелиравте да се донесе што поскоро и новиот Закон за употреба на македонскиот јазик.

 Македонскиот јазик е суштински аспект на нашиот културен и национален идентитет. Обесхрабрувачки е да се види како новиот закон за негова употреба се попречува во парламентот. Ја повикувам Комисијата за култура да даде приоритет на ова прашање и да го забрза законодавниот процес. Нашиот сегашен закон датира од 1998 година и ни е потребна очајна промена од ревизии за да се прилагодиме на современите барања.

Донесувањето на новиот закон е клучно од повеќе причини. Ќе ги зголеми домените каде македонскиот стандарден јазик и неговото кирилско писмо кои ќе се задолжителни. Покрај тоа, таа ги поставува основите за воспоставување Национална стратегија за македонскиот јазик, зајакнувајќи ги нашите напори за заштита на неговиот интегритет. Во соработка со Министерството за образование и наука, ние сме подготвени да ги зајакнеме јазичните студии преку стипендии и да обезбедиме стручност на нашите лектори преку лиценцирање.

Како понатаму ќе го зачуваме статусот на Охридскиот Регион на листата на Светско културно и природно наследство, со оглед на фактот што осум години од 2010 до 2018 буквално не се работело на овој процес, но сепак одлуката на Комисијата во Ријад е навистина охрабрувачка?

Навистина, одлуката на Комитетот за светско наследство на УНЕСКО не е само признание, туку длабоко признавање на универзалната вредност што инхерентно ја поседува Охридскиот регион. Преземаме трансформативни чекори кон обезбедување долгорочно зачувување и одржливо управување на регионот. Предлозите да се прогласи Студенчишко Блато за „природен парк“ и Охридското Езеро за „споменик на природата“ се клучни за нашата стратегија за зачувување, што ја поткрепува нашата посветеност да ги заштитиме овие непроценливи природни добра. Новите генерални урбанистички планови за Охрид и Струга треба да се темелни и внимателни. Ова стратешко планирање ќе ги усогласи нашите развојни аспирации со неопходните мерки за зачувување, обезбедувајќи рамнотежа помеѓу модерноста и наследството.

 Сфаќаме дека предизвиците што го засегаат Охридскиот регион се повеќеслојни, што налага потреба од заеднички пристап. Нашата интензивирана соработка со стручни тимови е фокусирана на идентификување и ублажување на штетните фактори за регионот. Дополнително, нашата засилена прекугранична соработка со Република Албанија, искристализирана со конвергенцијата на прекуграничниот Комитет за управување со басенот на Охридското Езеро, е значаен исчекор. Оваа соработка ветува унифициран пристап, обезбедувајќи дека нашите колективни активности не се само синхронизирани, туку моќни за зачувување и поттикнување на одржливиот развој во регионот. Во суштина, нашата цел ја надминува сегашноста. Ги поставуваме темелите за наследство, осигурувајќи се дека историјата и наследството на Охридскиот регион им се во аманет на генерациите што се уште не се родени.

Прашањето за разрешување на директорката на македонската Филхармонија, Тина Иванова, за несовесно работење и натаму останува во интересот на јавноста. На ТВ гостување истакнавте дека сите вистини околу работењето на оваа установа ќе излезат на виделина, и дека не  се работи за манипулации, за реваншизам и политички притисок од ваша страна.

Моја должност како министер е да ги водам националните институции во нивното законито и одговорно работење  како и кон рационално користење на буџетските средства и капацитетите и ресурсите на установите. Работењето спротивно на Законот, во конкретниот случај е утврдено од стручни лица и од инспекциските служби на Министерството за култура. Одлуките што ги носам не се паушални, туку се базирани на факти и на документи. Секогаш инсистирам на почитување на Законот во насока на одржување на високиот профил на националните установи, на континуитетот во нивната работа, на угледот што го имаат во јавноста. Филхармонијата годинава прославува 80 години од формирањето. Ја започна својата свечена сезона со успех, им честитам на сите вработени во установата и негувам уверување дека за оркестарот, оваа сезона ќе биде посебно креативна на радост на публиката.

Дали е точно дека некој друг во Владата, а не Министерството за култура ја туркаше идејата за формирање на новата Национална установа Џез оркестар, пред да се реши нивниот простор за работа, што доведе до тензии меѓу Филхармонија и ресорното министерство?

Музиката, во сите нејзини форми, е составен дел од нашиот културен мозаик. Идејата за формирање на Национална институција Џез-оркестар произлегува од желбата да се промовираат различни музички жанрови и да се понудат платформи за уметници кои се специјализирани за нив. Иако основањето на која било нова институција понекогаш може да се преклопи со постоечките структури. Се разбира дека Министерството за култура како ресорно ја поднесе иницијативата и ги обезбеди условите за растеж на Џез-оркестарот, обезбедувајќи преку ТАВ програмата и вицепремиерот Фатмир Битиќи финасии за опремување на нов, современ простор кој ќе ја збогати културната сцена. Од суштинско значење е да се разбере дека Филхармонијата и Џез-оркестарот се грижат за различни музички области, кои заслужуваат достојно претставување и поддршка. Отворениот дијалог е патот кој треба да нѐ води напред. Посветени сме да обезбедиме сите наши културни институции, таканаречени стари и нови, да ја добијат потребната поддршка и хармонично коегзистираат, збогатувајќи го музичкото наследство на Северна Македонија.

 И филмаџиите не беа задоволни – сметаа дека буџетот на Агенцијата за филм ќе биде скратен.

Неколку пати повторив дека за жал, манипулација и шпекулација  во јавноста и меѓу филмаџиите беше дека Министерството за култура со ребалансот на Буџетот за 2023 година ги скратило средствата за исплата на филмските проекти кои се поддржани од Агенцијата за филм. Според финансиските показатели, Агенцијата за филм во септември имаше слаба реализација на трошење на средства особено од сопствената (посебната) сметка,  нешто над 30%. Согласно принципите на буџетското работење, во вакви состојби се прави прераспределба на средствата сѐ со цел да се постигне стопроцента реализација на средствата. Овој факт укажува дека Агенцијата не знаела да менаџира со средствата.

Последните податоци велат дека заклучно со 5 октомври, реализацијата е зголемена на 74,19 проценти, што укажува дека работењето на Агенцијата можело и без јавните настапи и медиумската врева што ја предизвика, непречено да работи. Во ниту еден момент не е кажано дека се намалуваат средствата на Агенцијата за филм и целата сума до крајот на годината ќе биде сервисирана. Се поддржува секој филмски проект кој е спремен за реализација во фазата снимање и кој има комплетирано целокупна документација (обезбедено средства од копродуценти)  и доставени банкарски гаранции до Агенцијата за филм. Да бидеме отчетни за буџетските пари. Отчетни и  за наменското трошење на средствата но и за вредноста на филмовите кои ги создаваме со државни пари. Филмовите се  амбасадор на културата. Тие нѐ промовираат во светот.

 До каде е истрагата околу наводното трошење на буџетски пари за филмовите на Милчо Манчевски?

Ниту сакам да знам, ниту имам информации, ниту сакам да коментирам нешто што е надлежност на истражни и на правосудни органи. Како министер за култура го почитувам начелото за презумпција на невиност. Сè додека со правосилна судска одлука не биде осуден за одредено кривично дело, тој се смета за невин.

 Што е со скопското Кале, Курбиново, со Матејче?

Заштитата на културното наследство е приоритет на Министерството за култура и на Владата на Северна Македонија. Тоа е сфера која е наша гордост, знак за нашата богата историја и култура. Имаме огромно и непроценливо културно наследство кое покрај благодетите што ни ги нуди е и наша обврска да го чуваме и заштитуваме, да го одржуваме живо и самоодржливо, што чини многу финансиски средства, бара нови модели на управување, сериозност во пристапот на одржување и создавање нов кадар. Свесни за сите отворени прашања работиме, со експертите од нашата земја и со стручна консултација од странските асоцијации и фондови.

Конкретно за заштитата на црквата „Успение на Пресвета Богородица“ во манастирскиот комплекс Матејче, во моментов се работи на превентивна заштита на покривот, а финалната заштита на покривот е предвидена за следната година. Претходно се изработени проекти за конзерваторски работи, и со тоа ова заштитено добро во опасност, преку надлежната установа Национален конзерваторски центар – Скопје, ќе биде заштитена.  Со начинот на кој се извршува заштитата, се надеваме дека несовесните граѓани нема да можат повеќе да нанесуваат штета на споменикот од непроценлива важност.

Исклучително сум задоволна од динамиката и квалитетот со кои се остваруваат активностите на заштитата  конзервацијата црквата „Св. Ѓорѓи“ во Курбиново. Во завршна фаза е конзервацијата на ѕидното сликарство на цркавата што заеднички, на најстручен и современ начин ја спроведуваат тимовите на НУ „Завод и музеј“ – Битола и на Европскиот центар за византиски и поствизантиски споменици од Солун. Ако временските услови дозволат, тогаш и оваа фаза, по претходната на конзервацијата на архитектурата, ќе биде завршена до крајот на годината. За комплетно завршување на трајната и стручна заштита на овој редок споменик, останува уште следната фаза на која ќе работиме, а тоа е конзервација на ѕидното сликарство на фасадата. Работата на Курбиново ни покажа дека кога имаме плански организирана работа, од проект до реализација, редовно сервисирање на средствата, соработка на домашните со странски експерти, можеме да бидеме пример во европски рамки за справување со предизвиците во заштита и да придонесеме во заштитата на културното наследство што има светско значење.

За Скопската тврдина Кале, Владата треба да донесе одлука за прогласување на Калето за  културно наследство од особено значење, поткатегорија големо значење, откако надлежната установа НУ Конзерваторски центар – Скопје изработи елаборат кој е усвоен од Националниот совет за културно наследство. Потоа, ќе биде изработен и донесен План за управување со скопското Кале со што, оваа локација ќе биде соодветно презентирана и промовирана на широката домашни и странски посетители .