За да стане глобален играч, ЕУ треба да престане да биде судија

Пред околу 15 години, претседателот на Европската комисија, Романо Проди, предложи визија за Европа, опкружена со „прстен на пријатели“.

Неговата идеја не се разви добро со текот на времето. Денес, континентот е опкружен со кралеви, султани и императори, кои безмилосно си играат со ЕУ.

Се наѕира уште еден конфликт со рускиот претседател Владимир Путин. Турскиот претседател Реџеп Тајип Ердоган ја прекројува картата на Источен Медитеран. Кинескиот претседател Си Џинпинг го проширува своето влијание на Балканот. Потоа, тука е Доналд Трамп, кој ја нарекува ЕУ „лоша речиси како Кина, само помала“.

Одговорот на ЕУ беше рестартирање на својот 70-годишен консензус заснован на мир, правила и трговија, но и да признае дека мора да стане глобален играч. Претседателката на Комисијата Урсула фон дер Лајен ја нарече Комисијата „геополитичка“. Високиот претставник на ЕУ, Жозеп Борел, ја повика Европа да го научи „јазикот на силата“. Претседателот на Европскиот совет Мишел рече: „Европа мора да биде играч, а не терен за играње“.

Како точно Европа планира да помине низ оваа метаморфоза до глобален играч, сепак останува нејасно.

Како и секогаш во Брисел, одговорите се бараат во форма на инструменти за политика, процедури и механизми. Ако ЕУ планира да биде играч, велат официјалните лица, ни треба посилно евро, постабилна трговска политика и војска. Во обраќањето за Состојбата на Унијата, Фон дер Лајен се придружи на оние кои се залагаат за носење одлуки за надворешната политика на ЕУ со мнозинство гласови наместо со консензус, со цел да се овозможи поголема флексибилност и побрзо дејствување кога станува збор за наметнување санкции, на пример.

Но, иако ваквите иновации се важни, тие ја игнорираат потребата за подлабока трансформација. На ЕУ не и требаат само нови инструменти. Потребно и е ново размислување, стратешки рефлекси и карактер на „играч“. Треба да сфати што значи да се биде играч – егзистенцијално и морално – и да започне да размислува на тој начин.

За жал, постојат само ограничени докази дека оваа промена се случува. Тешко е за Брисел да се ослободи од старата слика дека не е играч, туку судија: одговорен за почитување на меѓународните правила, слично како ООН

Се чини дека некои политичари веруваат дека Европа бара светска власт само за да стане помоќен судија, давајќи им повеќе жолти и црвени картони на криминалците. Тоа е она што ЕУ вели дека го прави во Белорусија или кога бразилскиот автократ Жаир Болсонаро не успеа да ги изгасне пожарите во Амазонија.

Ако ова е најдобриот одговор на ЕУ кон владетелот во неволја, тоа мириса на самозаблуда.

Во последните четири години, лидерите од ЕУ се обидоа да го надградат Трамп,но со мал успех. Тој започна трговски војни, воведе санкции, се закани дека ќе се повлече од НАТО и ги наруши трансатлантските односи.

Казнените мерки против Русија веројатно нема да го одвратат Путин, кој ги следи своите интереси со мала грижа за европските откритија, како што покажа труењето на опозицискиот лидер Алексеј Навални со нервниот агенс Новичок. Европа, исто така, е немоќна да спречи Кина да ги извршува своите економски и политички цели. Кинескиот народ нема да прифати „инструктор за човекови права“, им порача претседателот Си Џинпинг на своите европски колеги на виртуелниот самит минатиот месец.

Можеби не е изненадувачки што европските методи избледуваат до безначајни. На крајот на краиштата, кога правилата ќе ја изгубат својата важност, кому му требаат судии?

Помислете на папите во Рим во средниот век. Како и ЕУ денес, тие сметаа дека надворешната политика е начин за следење на универзални правила, стандарди и вистини. И одеднаш се појавија многу папи истовремено – и по Реформацијата, неколку толкувања на овие универзални правила.

На крајот, европските кралеви го тргнаа папата, престанаа да се расправаат за вистината (која секој ја избира за својата територија) и започнаа да се натпреваруваат само за глобална моќ, престиж и богатство. „Папата, колку дивизии има?, се тврди дека така Сталин саркастично го прашал Черчил, околу четири века подоцна.

Тоа значи дека за да станеш играч треба: да слезеш од врвот на планината и да прифатиш дека не си специјален; дека си само една од многуте суверени сили вклучени во расправии за територија, пристап до технологија, инфраструктура, природни ресурси, богатство, доминација и влијание.

Излегува дека папата не бил во можност да стане играч. Неговото политичко значење избледе. Тоа не треба да биде случај за ЕУ. Европа може да не успее да го спаси светот од нелиберализмот, хаосот и штетите предизвикани од бунтовниците. Но, опкружена сод нив, таа мора барем да се спаси и можеби еден ден повторно да ги прошири границите на своето либерално кралство.

Метаморфозата од судија до играч е понижувачка, можеби. Но, за ЕУ ​​која бара поголемо глобално значење, таа исто така мора да биде ослободувачка и зајакнувачка.

За разлика од судиите, играчите може да имаат интереси и стратегии за да ги бранат. Тие можат – и треба – да сторат сè што е потребно за да ги остварат своите цели. Најдобро од сè, им е дозволено да бидат себични: ЕУ може да каже дека едноставно не е соодветно да се ризикува конфликт со Русија во нејзина близина, без извинување или објаснување. Или, може да тврди – како што тоа го стори Валери Жискар д’Естен во 2002 година – дека Европа едноставно треба да застане некаде, на пример на границите на ЕУ со Белорусија или Турција, наместо да се стреми кон добри односи во нејзиното „соседство“ а добива малку во замена.

Можеби е сè уште правилно да се напаѓаат диктаторите како што е белорускиот Александар Лукашенко со санкции или да му се спротивстави на Ердоган кога тој ќе изврши злосторство на територијата на ЕУ. Но, играчите немаат обврска да го сторат тоа. Всушност, ако интересите на ЕУ го диктираат тоа, може да ги оправда поразителните зделки со слични на оние како Трамп, Путин, Ердоган или либискиот владетел Калифа Хафтар.

Некои европски политичари, вклучително и францускиот претседател Емануел Макрон, се чини дека веќе ги размислуваат овие богохулни мисли. За жал, тие тешко можат да ги изговараат на глас. Сепак, само кога тие веќе нема да бидат табу, може навистина да започне одговорот на Европа. (Политико)

(коментар на Ханс Крибе, автор на книгата „The Strongmen: European Encounters with Sovereign Power”)