Трагедијата на Макрон

Франција урна рекорд на сите времиња. Нејзиниот премиер, Себастијан Лекорну, поднесе оставка помалку од 24 часа по формирањето на својата влада. Во земја каде што уставот од 1958 година ја поткрепуваше институционалната стабилност врз основа на политичкиот примат на претседателството, ова е огромен политички шок.

Па, како Франција стигна до оваа точка? Во време кога притисокот на пазарот се зголемува, бидејќи францускиот долг станува сè понеодржлив, што треба да очекуваме следно?

За да ја разбереме оваа криза, мора да се вратиме на почетокот на вториот мандат на претседателот Емануел Макрон во 2022 година. Општо земено, по изборот на претседател, последователните парламентарни избори водат до победа за претседателскиот табор, усогласувајќи ја извршната и законодавната власт.

Ова не се случи во 2022 година. Значи, за да владее, Макрон мораше да го протурка законодавството низ Националното собрание без мнозинство гласови. Тој можеше да го стори тоа затоа што францускиот устав ѝ дозволува на владата да донесува закони без да се гласа за нив, освен ако владата не падне. Ни тоа не се случи. Макроновите многу непопуларни пензиски реформи, кои ја зголемија возраста за пензионирање од 62 на 64 години, беа донесени на овој начин.

Овие тешкотии при формирањето парламентарно мнозинство може да изгледаат тривијални, бидејќи составувањето одржливи коалиции е практика што одзема многу време низ целата Европска унија. Но, францускиот политички систем го прави овој процес попроблематичен затоа што е хибрид: и претседателски и парламентарен.

Кога парламентарното мнозинство ја одразува политиката на претседателот, системот функционира добро затоа што во голема мера е доминиран од претседателот. Кога парламентарното мнозинство е против претседателот, системот сè уште може да функционира, но овој пат на начин што повеќе личи на парламентарните републики. Најлошиот случај е кога нема мнозинство во Националното собрание, како што е случајот денес. Парламентот не е ниту за претседателот ниту против него.

Во Националното собрание моментално има три блока со приближно еднаква големина: крајната десница (Национален собир), центарот и десницата (кои повеќе или помалку го поддржуваат Макрон) и левицата. Левицата и крајната десница се согласуваат за укинување на законот за пензии и за поголемо оданочување на богатите. Но, незамисливо е дека тие би владеле заедно, бидејќи длабоко се разликуваат по прашањата за идентитетот, безбедноста, животната средина и имиграцијата. Централно-десниот блок и крајната десница можат да се согласат за прашања како што се имиграцијата и безбедноста, но фундаментално не се согласуваат за економската политика – особено за пензиите.

Но, реалноста е уште посложена, бидејќи овие три групи, со исклучок на Националниот собир, се исто така поделени. Левицата е поделена помеѓу реформски ориентирана Социјалистичка партија и радикализиран популистички раб предводен од Жан-Лук Меланшон, додека центристичките сили вклучуваат десничарски, централно-десничарски и централно-левичарски тенденции, со многу забележливи тактички разлики меѓу нив.

Логично, може да се замисли коалиција меѓу социјалистите и блок што го сочинуваат центарот и десницата. Но, ова изгледа сè потешко, бидејќи пресметките што ги прават политичките партии сега се засенети од нивните планови за претседателските избори во 2027 година. Надвор од овие тешкотии се уште два проблеми: хипер-претседателството на политичкиот систем и недостатокот на заедничка визија за иднината на социјалниот модел на земјата.

Макрон има добар меѓународен имиџ. Во Франција, тој водеше политика на страната на понудата што несомнено ги подобри економските перформанси – силно пред пандемијата, а исто така и за време и по неа. Но, Макрон останува лошо опремен да ги разбере правилата и реалноста на сегашната француска политика. Тој никогаш не беше избран пред 2017 година и нема локални корени. Тој се гледа и мисли за себеси како некој што лебди над кавгата – и малку им обрнува внимание на оние што го предизвикуваат за дури и најмала моќ. Ова е типичен француски модел наследен од монархијата. Денес, повеќето следбеници на Макрон го отфрлаат за да се спасат од можен дебакл.

Макрон сега ја плаќа цената на својата катастрофална одлука во 2024 година да го распушти Националното собрание по европските избори, кога објективно немаше причина да го стори тоа. Денешната криза е последица на таа одлука, која доведе до назначување на три премиери за само 13 месеци.

Макрон е на пат да назначи четврти премиер за да купи време и да избегне свикување нови избори. Но, ако и овој нов премиер не успее, и ако новите избори повторно доведат до закочен парламент, притисокот врз Макрон да поднесе оставка ќе биде огромен. Најдоброто сценарио, тогаш, е да имаме кревка влада која купува време пред претседателските избори во 2027 година. Но, ова е далеку од гарантирано.

Но, додека одговорноста на Макрон е огромна, несигурноста на француските политички партии е исто така виновна за сегашната ситуација. Сите се фокусирани на претседателските избори во 2027 годин и секоја се однесува како да има апсолутно мнозинство самостојно и одбива да направи компромис.

Актуелната криза произлегува и од целосно отсуство на размислување и консензус за иднината на францускиот социјален систем. Од секои 1.000 евра јавни расходи, што е највисоко во Европа, околу 250 евра се користат за исплата на пензии, а 200 евра за финансирање на здравствената заштита. Секој го знае ова, но не постои консензус за тоа како да се модернизира социјален систем кој нуди реални предности, но е финансиски неодржлив на среден рок.

За да се разбере длабочината на негирањето од страна на Французите за обемот на нивните проблеми, треба само да се види дека и левицата и Националниот собир водат кампања за укинување на пензиската реформа и се залагаат за враќање на претходната возраст за пензионирање од 62 години. Тие го прават тоа и покрај тоа што го препознаваат растечкиот ризик што националниот долг на Франција го претставува за економијата.

Трагедијата на претседателствувањето на Макрон е што неговиот проект за модернизација на францускиот политички систем не успеа. Тој го разнесе системот, но нема вистинска визија за тоа што да стави на негово место. Неговата одговорност е огромна, но тој не е единствениот што треба да се обвини.

(Заки Лаиди, поранешен специјален советник на високиот претставник на Европската Унија за надворешни работи и безбедносна политика (2020-24), е професор на Саенс По. Текстот е дел од мрежата на „Проект синдикејт“.)