Тотален цинизам: Како веќе никој во ништо не верува во Бугарија

Мојата генерација е една од оние кои генерално се скептични за партиски организирано изразување на чувствата, затоа што се сеќаваат на преносите на конгресите на БКП, задолжителните манифестации и дефилирањата со плакати, обрачи и други реквизити на младите луѓе во маици без ракави и шорцеви пред трибините на геронтократијата на Комунистичката партија. Овој неизбришлив спомен го прави ентузијазмот на Американците на нивните партиски конвенции, на пример, делумно неразбирлив.

На Демократската конвенција во Чикаго, на која официјално беше номинирана Камала Харис за претседателски кандидат, имаше насолзени очи и инспирирани говори и вистински примери на ораторски вештини кои буквално ја разнесоа публиката. Сето ова, што не е невообичаено во американски контекст, би предизвикало спонтан одговор кај мнозинството Бугари: „па, зошто пак толку“.

Умерениот цинизам е корисен и морално оправдан. Тоа е одбрана од чувството на стадо кое може да доведе до толпи да го следат својот водач во најзлобните насоки. Во нашата историја тоа се случило, затоа дува на јогурт. Но, за жал, сегашниот бугарски цинизам не е умерен, туку претеран, и за тоа има низа причини.

Првото и најпрозаичното е дека нашата политика е полна со неполитичари – зависни луѓе чија единствена причина за да бидат на високи функции се чини дека е тоа што некој ги држи за нешто. Добра илустрација на темата е приказната за Калин Стојанов, кој од министер во владата на академик Николај Денков во еден момент стана човек на Дељан Пеевски (санкциониран од САД и вмешан во олигархиските мрежи – н.з.). Ако некој може да излезе со политички или идеолошки аргументи за оваа метаморфоза, нека ги сподели. Но, досегашните обиди беа неуспешни, што покажува дека неполитичките законитости и зависности се објаснувањето за студијата на случај.

На слични (иако не толку скриени) зависности се и издигнувањето на Иван Гешев на ниво на главен обвинител и неговото нагло паѓање од функцијата. Му направија крила во кариерата по цена да замижува пред „ДП“ во сведочењето за случајот КТБ (аферата со Корпоративната трговска банка – нз.з). Но, овие зависности му го стопија и восокот на крилјата и го оставија на небото без пердуви, токму во моментот кога им стана срам на „ДП“ и на Борисов. И итно беше заменет со неговата „десна рака“. Таа, во ликот на Борислав Сарафов, се покажа дека била чест гостин на основањето на Петјо Еврото – универзално признатиот мајстор во изработката на возвишени и понижувачки зависности во бугарската политика и магистратура. Еден вид бугарски Дедал.

Списокот на домородните Икари од зависната сорта е многу долг и не вреди да се набројува овде. Неговото последно дополнување – г-ѓа Горица Грнчарова-Кожарева – можеби заслужува да се спомене, бидејќи и таа во рок од два дена од скептик во однос на незаменливоста на Калин Стојанов стана негов фанатичен поддржувач и жртвувајќи ја својата премиерска функција на олтарот на оваа очигледно контроверзна идеја. Не само политиката, туку и религијата не можат да ги објаснат таквите жртви.

Прекумерниот цинизам има уште една, подлабока причина, која ги надминува бугарските корупциски карактеристики и го погодува целиот Запад. Претседателот Обама, кој е веројатно најдобриот говорник меѓу демократите и на сите им наметна висок реторички стил пред Трамп да се пробие со моќта на грофтање и лути дрдорење, многу јасно ја истакна оваа причина:

„Другата страна знае дека е полесно да се игра со стравовите и цинизмот на луѓето. Ќе ви кажат дека владата е корумпирана; дека самопожртвуваноста и великодушноста се за несреќните; и дека со оглед на тоа што играта е наместена, во ред е да земете што сакате и да се грижите за вашата работа. Тоа е лесен начин. Имаме друга задача. Нашата работа е да ги убедиме луѓето дека демократијата навистина може да функционира. И не можеме едноставно да укажеме на она што веќе сме го постигнале или да се потпреме само на идеите од минатото. Мораме да подготвиме нов пат за да се справиме со предизвиците на денешницата“.

Навистина, со подемот на конзервативниот популизам (да не се меша со конзерватизмот на Ирецот Бурк или Германецот Аденауер), цинизмот за колективното дејствување преку јавниот авторитет стана централен аргумент во политиката. На наднационално ниво, сите колективни структури како што се ЕУ и НАТО се доведени во прашање и се тврди дека поединечните држави можат да одат сами. Куриозитет е што оваа изјава се дава без разлика дали се работи за САД, Германија, Унгарија или Бугарија.

На национално ниво, аргументот е „земи го твоето“ и остави ги другите да размислуваат. Ова води кон агресивен мајоризам, каде што мнозинството се обидува да им го одземе на малцинствата тоа што се може, од ресурси до права.

Драмата на Бугарија е во тоа што заштитата на слободната демократија оди и преку разоткривање на корупциските зависности во системот (кои се неоспорен факт) и преку убедување на луѓето дека овој систем, реформиран и изменет, ќе може да го промени животот на сите кон подобро. Првиот дел од задачата – изложувањето – е генерално завршен и никој не се сомнева кои се зависниците.

Иако има повеќе амбивалентни случаи. Најинтересна е студијата на случај „Бојко Борисов“. Кон Пеевски се однесува како зависен, а неговите големи потези се чини дека се тесно координирани со него: колапсот на ротациската влада, на пример. Во исто време, Борисов има корист од зависностите со кои раководи Пеевски и му дава „политички грб“: заемно корисно партнерство кое тешко дека ќе пукне поради Калин Стојанов.

Најголемата штета што ја прават зависниците во политиката е тоталниот цинизам што го спроведуваат. Тие знаат дека никој не верува во нивниот интегритет и никогаш нема да верува. Колку и да се „перат“ таквите, нема начин да се постигне некаков морален сјај. Она што преостанува е да се оцрнуваат другите: да се маскираат и ако е можно да се закачат на некои од синџирите на зависности.

Прашањето е зошто образованите луѓе на Бугарија дозволуваат наметнување на овој прекумерен цинизам без да му ја дадат потребната битка. Сега, кога поради кризата во партијата ДПС блескаат синџирите на зависности и почнуваат да се распаѓаат, всушност е моментот за голем демократски пробив.

Мишел Обама – единствениот говорник подобар од Барак Обама (што се случува и во други семејства) – рече нешто во Чикаго што може да важи и во бугарскиот контекст:

„…Не можеме да бидеме наши најлоши непријатели. Не, во моментот кога нешто ќе тргне наопаку, во моментот кога ќе се утврди лагата, не можеме да почнеме да ги стискаме рацете. Не можеме да го добиеме комплексот Goldilocks ако сѝ е во ред… Не можеме да се препуштиме на нашите грижи…“

Бугарската демократска заедница сака да се препушта на своите грижи и сомнежи како Златоните од познатата бајка, кои се погрижија кашата на трите мечки да биде апсолутно онаква каква што треба – ниту премногу топла, ниту премногу ладна. Воден од сличен погон за прецизност, а Жалтопаветко не прифаќа ништо помалку од совршено за добро. Лидерите никогаш не се вистинските за него – едниот е премногу контемплативен и длабоко размислување, другиот е паметен но зјапа, третиот е фин, но зборува многу, а понекогаш и некохерентно…

Барак Обама кажа нешто друго, важи и за Бугарија – нема време за такви глупости.

(Даниел Смилов е експерт за уставно право и програмски директор на Центарот за либерални студии во Софија. Овој текст е објавен од бугарската редакција на Дојче веле)