Свет на војни

Кога германскиот канцелар Олаф Шолц, во говорот пред парламентот на 27 февруари 2022 година, ја опиша руската инвазија на Украина како „Zeitenwende“ (пресвртница), ризикот од ширење на војната беше веќе очигледен. Но, дали тој предвиде дека ќе бидеме сведоци на синџир на регионални војни или дека тензиите меѓу големите сили ќе почнат да се зголемуваат речиси секојдневно? За жал, тоа е местото каде што сме денес.

Неиспровоцираната агресивна војна на рускиот претседател Владимир Путин беше само првото домино. Сега, Хамас започна брутален терористички напад врз Израел од Газа, убивајќи 1.400 Израелци – повеќето цивили – и киднапирајќи повеќе од 200 други. Како можеше да се нанесе таков смртоносен удар против најсилната воена и разузнавачка сила на Блискиот Исток? Дали терористичка организација како Хамас можеше сама да постигне таков удар?

Размислете за прецизноста на нападот, и целото планирање што беше во него. Очигледно, целта не беше само да се прикаже крволочен приказ на безмилосна бруталност против израелските цивили, вклучително и бабите и доенчињата. Повеќе од тоа, имаше за цел повторно да се активира еврејската траума со повторување на злосторствата на Шоа – обидот на нацистите да го истребат целиот еврејски народ. Пораката за Евреите е дека тие никогаш не треба да се чувствуваат безбедно, дури и со воената супериорност на Израел. Се разбира, Хамас не е сам во промовирањето на оваа цел. Значи, повторно мораме да прашаме дали има држава зад нападот. Од очигледни причини, сомнежите паднаа врз Иран.

Како и да е, нападот на 7 октомври го остави целиот Блиски Исток на работ на голема војна. Со самото постоење на Израел загрозено, Соединетите Американски Држави и Европа неизбежно беа вовлечени. Но, исто така, имаат и други, при што Кина (главен увозник на ирански јаглеводороди) наводно распоредува воени бродови во регионот.

Од своја страна, Израел има мал избор освен воено да возврати за да го врати одвраќањето, иако оваа војна ќе чини многу повеќе цивилни животи и ќе ја продлабочи омразата меѓу двете страни. Оние кои ја планираа операцијата на 7 октомври несомнено се залагаа за овој исход – што повторно сугерира дека Хамас не дејствувал сам.

Впечатлива паралела меѓу војните во Украина и во Газа е тоа што и двете вклучуваат борба за самиот опстанок на постоечката национална држава. Но, подеднакво важно, и двете потврдуваат дека сме сведоци на појавата на нов светски поредок. Додека Западот цврсто стои со Израел, авторитарните сили како Русија и Кина опортунистички ја заземаат другата страна, како и голем дел од Глобалниот југ, поради сопствените трауматични сеќавања на колонизацијата.

Западот не може едноставно да ја прифати оваа динамика ние-против-останатите, која стана премногу очигледна со нападот на Путин врз Украина. Долгорочно, ваквата геополитичка поларизација ќе ги остави сите полошо. Но, за промена на плимата ќе бидат потребни херојски дипломатски напори. Како суштински дел од новиот светски поредок, Глобалниот југ бара признавање и место на маса.

Покрај војните во Украина и на Блискиот Исток, постои и зголемена закана од воен конфликт во Јужното Кинеско Море или Тајванскиот теснец, во кој директно би биле вклучени две суперсили: САД и Кина. Наспроти оваа заднина, војните како онаа меѓу Ерменија и Азербејџан за Нагорно-Карабах ризикуваат да бидат заборавени.

Историски гледано, напорите за промена на глобалната рамнотежа на силите, или за ревидирање и наметнување на нов меѓународен поредок, никогаш не се случиле без насилство. Тоа го прави сè поагресивниот тон на големите сили една кон друга уште позагрижувачки.

Светот на Pax Americana по 1945 година изгледа поранлив од кога било досега. Наместо да чекаат да видат дали на крајот ќе се разоткријат самостојно, неговите главни предизвикувачи се желни да ги искористат неговите очигледни слабости. Колку што сè уште постои меѓународна заедница, се чини дека нејзината подготвеност за одржување на статус-кво е значително намалена.

Тешко е да не се помисли на 1914 година, кога настаните земаа свој живот и ја забрзаа светската војна. Честа и амбицијата имаат предност пред разумот, кој повторно е роб на верските и националистичките страсти. Во денешните превирања, добиваме поглед на свет без ред. Оние кои го исмеваат американскиот претседател Џо Бајден за неговата возраст, треба да размислат што би се случило доколку оваа најнова криза на Блискиот Исток се одвива без такво претпазливо и искусно лидерство во Белата куќа. Светот би бил понеизвесно и поопасно место отколку што е веќе.

(Јошка Фишер беше министер за надворешни работи на Германија од 1998 до 2005 и 20 години лидер на германската Зелена партија. Текстот е дел од мрежата на „Проект синдикејт“.)