Србија помеѓу „специјална војна“ и „глобално лансирање“

Во текот на изминатата деценија, Република Србија направи значителен напредок во својот социо-економски и политички развој. Успешно се (пре)позиционираше на регионалната и меѓународната политичка сцена. Сепак, нерешениот дијалог меѓу Белград и Приштина останува суштински товар за амбициозните проекти за економски развој на Србија. Поради нејзиното одбивање да воведе санкции кон Русија, Србија се соочи со значителен притисок, кој во голема мера успеа да го ублажи преку својот прагматичен став кон Украина. Политиката на воена неутралност на Србија има значителна цена, но сепак, порастот на нејзиниот инвестициски рејтинг, економскиот раст и буџетскиот дефицит под три проценти даваат оптимизам за економските перспективи на земјата.

Посети на Кси Џипинг, Шолц и Макрон

Посетите на некои од најистакнатите светски лидери ја потврдуваат клучната позиција на Србија на Западен Балкан. Во последните месеци Србија беше домаќин на клучните личности како што се кинескиот претседател Кси Џипинг, германскиот канцелар Олаф Шолц и францускиот претседател Емануел Макрон. Неодамнешната посета на директорот на ЦИА Вилијам Барнс се надоврзува на оваа листа од висок профил. Во суштина, ниту едно отворено прашање на Западен Балкан не може да се реши без учество на Србија.

Понатаму, неодамнешната посета на српскиот претседател Александар Вучиќ на Египет исто така треба да се вброи во листата на значајни дипломатски ангажмани. Египетско-српските политички односи забележаа заживување во последниве години, особено откако Вучиќ стана 11-ти премиер на Србија во 2014 година, што се совпадна со доаѓањето на власт на претседателот Абдел Фатах ел-Сиси во Египет во истата година.Во најновиот развој на билатералните односи, претседателот Ел-Сиси ја посети Србија на 21 јули 2022 година. За време на оваа посета, претседателот Ел-Сиси беше одликуван со Орден на Република Србија, јасен показател за длабочината на односите меѓу двете земји.

Аналитичарите веруваат дека силните врски меѓу српскиот претседател Александар Вучиќ и кинескиот претседател Кси Џипинг би можеле дополнително да го унапредат толку потребниот дијалог меѓу ЕУ и Кина, точка што ја нагласи францускиот претседател Макрон, кој изјави дека „дијалогот ЕУ-Кина е понеопходен од некогаш“. Од клучно значење е Србија да продолжи да води балансирана политика кон клучните меѓународни играчи.

EXPO 2027 – нова развојна можност за Србија и регионот

Во конкурентна понуда против САД, Тајланд, Шпанија и Аргентина, Србија излезе како победник по четири круга гласање и ѝ беше доделена организацијата на специјализираната меѓународна изложба EXPO 2027. Овој настан треба да ги ревитализира Србија и нејзиниот главен град, Белград , што го забрзува процесот на „метрополизација“ под водство на новиот/стариот градоначалник Александар Шапиќ.

Инвестицијата во ЕКСПО 2027, во вкупна вредност од 17,8 милијарди евра, меѓу другите проекти ќе биде наменета за развој на нова општинска и патна инфраструктура, изградба на нови мостови и реновирање фасади. Белград ќе претрпи целосна трансформација на железничките и автобуските станици и ќе биде поврзан со аеродромот, изложбениот центар и новиот стадион.

Проекциите покажуваат дека 21 век ќе биде време на развојни можности и просперитет за Србија. Историски гледано, секогаш кога Србија постигна брз напредок, имаше обиди да се забави или дури и да се запре. Србија успешно се репозиционираше и се ребрендираше и во регионалните и во меѓународните односи, еволуирајќи од објект во субјект на меѓународните односи. Оваа промена е најочигледна во дијалогот за нормализирање на односите меѓу официјален Белград и Приштина, каде што српскиот претседател Александар Вучиќ успешно ја наметна парадигмата дека „тие не можат да добијат сè додека ние не добиваме ништо“.

Самитот на Движењето на неврзаните, одржан во октомври 2021 година по повод 60-годишнината од основањето, беше огромно достигнување за надворешната политика на Србија. Дополнително, домаќинството на ЕКСПО 2027 – најголемата меѓународна изложба во светот – дополнително го потврдува глобалниот статус и влијанието на Србија. Овие достигнувања ја истакнуваат зголемената важност на идното членство на Србија во ЕУ, што ќе отвори нови патишта за невиден развој и просперитет.

ЕКСПО 2027, популарно наречена „Економска Олимпијада“, е значаен настан и поттик за Србија и регионот. Тоа се усогласува со визијата на Александар Вучиќ за постигнување БДП од 100 милијарди евра до 2027 година, што е значително зголемување од скромните 25 милијарди евра БДП забележани пред Српската напредна партија (Српска напредна странка – СНС) да ја преземе власта во 2012 година.

Откривањето на литиумот – „лансирање“ на Србија на глобалната сцена

Во 2023 година Србија обезбеди над 4,5 милијарди евра странски инвестиции, надминувајќи ги сите други земји од Западен Балкан заедно. До јули 2024 година достигна рекордни девизни резерви од 27,5 милијарди евра. Во тек се преговори за инвестиции во приближно 100 развојни проекти, вредни околу 10 милијарди евра, кои се очекува да отворат над 40.000 нови работни места. Трговијата на Србија со ЕУ изнесуваше 39,7 милијарди евра во 2023 година. Откривањето на значајни наоѓалишта на злато, литиум и други метали ја позиционира Србија меѓу надежните нации кои се подготвени за значителен економски раст и сеопфатен општествен развој. Заклучно со јуни 2024 година, јавниот долг на Србија изнесуваше 38,18 милијарди евра, што претставува 50% од нејзиниот бруто домашен производ (БДП) и далеку под критериумите од Мастрихт, каде што просекот на ЕУ е околу 90%.

Сепак Србија се соочува со два големи развојни предизвици:  изградба на нуклеарни централи за да се обезбеди идната енергетска стабилност и  експлоатација на литиум и други минерали за да се обезбеди развој и, следствено, благосостојба и просперитет. Откривањето на литиум во областа на реката Јадар (Западна Србија), предводена од компанијата Рио Тинто, покрена бројни прашања, и оправдани и не. Дополнително, Србија ја минуваат две од најголемите европски реки, Сава и Дунав.

За успешно спроведување на големите развојни проекти, клучно е да се постигне општествен консензус, бидејќи овие иницијативи влијаат на сите граѓани на една земја. И владата и опозицијата во Србија не покажаа доволно одговорност во однос на ваквите развојни проекти. Наместо да се поттикнува дебата и дискусија во општеството за овие прашања, имаше внатрешна тензија, поларизација и протести, кои имаа политички и меѓународни импликации.

Сосема е разбирливо што граѓаните кои живеат во области со наоѓалишта на литиум бараат одговори на бројни прашања во врска со проектот, особено во врска со неговите влијанија врз животната средина. Ефективното решавање на овие проблеми бара мирна атмосфера, вистински дијалог и презентација на експертски фактички информации.

Истражувањата покажуваат дека Србија има значителни наоѓалишта на различни руди и минерали, што поттикна дискусии за нивната експлоатација, што може да доведе до невиден развој за земјата. Ако се почитуваат високите еколошки стандарди, рудникот Јадар би можел да стане првата операција за литиум во светот без постројка за течна јаловина, што, според експертите, би можело да претставуваат „глобално лансирање“ за Србија, слично на тоа како откритието на нафтата на почетокот на 20 век ги „лансираше“ арапските нации на глобалната сцена и позитивно влијаеше на нивните животи и економии. Оттука, од суштинско значење е да се формира Независен надзорен комитет за проектот „Јадар“, составен од претставници од локалната заедница, граѓанското општество, експертската заедница, владата и инвеститорите. Овој модел би можел да се примени и за изградба на идни нуклеарни централи во Србија. Ова претставува историска можност Србија да стане модерна и развиена европска нација.

Дали пакетот „План за раст“ е замена за нешто?

Пакетот „План за раст“ има значајна важност, бидејќи може да им помогне на земјите од Западен Балкан во создавање нови работни места, стимулирање на економскиот раст и инвестирање во проекти кои се усогласени со приоритетите на ЕУ, како што се чиста енергија и развој на мали, средни и големи претпријатија. Дополнителните шест милијарди евра за земјите од Западен Балкан се доделени за периодот од 2024 до 2027 година, што се совпаѓа со сегашната повеќегодишна финансиска рамка на ЕУ. Европскиот парламент нагласи дека овој пакет е посебен и не е дел од претпристапните инструменти на ЕУ (ИПА), кои се редовни фондови на ЕУ за земјите во процесот на проширување. „Планот за раст“ во никој случај не е замена за полноправно членство во ЕУ, ниту пак изговор за одложување на тоа членство.

Аналитичарите сепак сугерираат дека најновите тенденции во ЕУ укажуваат дека патот на земјите од Западен Балкан кон членство во ЕУ сега минува низ Киев и Украина, што се смета за деградирачко за земјите од Западен Балкан, туркајќи ги подалеку од ЕУ и во прегратката на Русија , Кина и други сфери на влијание. Ова го истакнува образложението зад надворешната политика на Србија, која е изградена на четири столба: ЕУ, САД, Русија и Кина, заедно со Движењето на неврзаните. Во овој контекст, столбот на ЕУ би се покажал целосно несигурен. Како што истакна српскиот претседател Вучиќ, членството во ЕУ не смее да остане само „бајка на хартија“.

„Специјална војна“ против Србија – соборување на Вучиќ како крајна цел

Србија е длабоко вклучена во меѓународните работи и оди во чекор со светските трендови. Свесен дека моќта се префрла од Запад кон Исток, таа реагира со негување балансирани односи не само со ЕУ и САД, туку и со Русија, Кина и земјите-членки на Движењето на неврзаните, кои имаат значително влијание во Генералното собрание на ОН – клучно за Србија во нејзините напори да го блокира членството на Косово во ОН. Веројатноста за проширување на ЕУ со Западен Балкан станува се понеизвесна, а јавната поддршка за членството на Србија во ЕУ постојано се намалува и сега изнесува скромни 40%.

Сето ова ќе влијае притисокот врз српскиот претседател Александар Вучиќ ќе се засили. Има заеднички напори да се собори Вучиќ и да се дестабилизира Србија, што вклучува сили од регионот, елементи на меѓународната заедница и, се разбира, поединци и организации од Србија. Секој играч во напорите да се отстрани Вучиќ придонесува според своите можности. Во кампањата за соборување на Вучиќ се вложени значителни финансиски средства, што мора да се оправдаат. Исто така, важно е да се земе предвид дека Србија е бојно поле за активностите на преку 100 различни разузнавачки и безбедносни агенции.

Аналитичарите сугерираат дека против Србија се води „специјална војна“ со крајна цел да се симне Александар Вучиќ од власт преку недемократски средства, и покрај тоа што Србија е на врвот на својот економски развој. Затоа, проектот „Јадар“ не треба да се користи како алатка во оваа „специјална војна“ против Србија. Заради регионалниот и европскиот мир и стабилност, од суштинско значење е Србија да продолжи да служи како „столб на стабилноста“. Во исто време, Србија мора да посвети поголемо внимание и да се фокусира на одредени „пријателски“ земји кои учествуваат во оваа „специјална војна“ против неа. (ИФИМЕС)