Силен раст на просечните плати низ целиот регион во 2024 година
Според најновите податоци од Виенскиот институт за меѓународни економски студии (WIIW), највисока просечна бруто плата меѓу земјите од Централна и Источна Европа во периодот од јануари до декември 2024 година е забележана во Словенија, која во просек изнесувала 2.395 евра. Потоа следуваат Полска (1.912 евра) и Чешка (1.846 евра), а потоа и Хрватска. Пониски просечни бруто плати од горенаведените земји се забележани во Унгарија (1.635 евра), Словачка (1.537 евра) и Бугарија (1.174 евра).
Набљудувано во подолг временски период, од 2009 година, во Хрватска, во споредба со соседните земји, динамиката на раст на просечните бруто плати е релативно бавна. Сепак, во последните неколку години, трендот се промени, со забрзување на растот на просечните бруто плати. Ова е исто така последица на силниот раст на платите во јавниот сектор како резултат на сеопфатната реформа на платите на јавните и државните службеници во текот на 2024 година. Секако, силните инфлаторни притисоци што се присутни од последниот квартал од 2021 година, исто така, ја одредуваат динамиката на просечните плати во реални услови, со што влијаат и на реалниот расположлив доход.
Во повеќето од набљудуваните земји од регионот, иако со постепено забавување, просечните стапки на раст на потрошувачките цени (мерени со хармонизираниот индекс на потрошувачки цени) во набљудуваниот период сè уште беа значително над целните нивоа на централните банки.
Иако динамиката се забавува, изразени просечни годишни стапки на инфлација во текот на 2024 година се забележани во Романија (+5,9%), Србија (+4,8%), Хрватска (4,0%), Унгарија и Полска (и двете +3,7%), Словачка (+3,1%) и конечно Словенија (+2,0%). Забавувањето на инфлациските притисоци, заедно со континуираниот раст на номиналните плати, резултираше со релативно силни стапки на раст во реални услови. На пример, во Хрватска, двоцифрениот раст на просечните номинални плати го одразува зголемувањето на личните надоместоци и даночните промени од почетокот на годината, како и претходно споменатата реформа на системот на плати во јавниот сектор.
Во реални услови, меѓу набљудуваните земји, пад на бруто платите на годишна основа е забележан само во Чешка (-0,3%). Од друга страна, позитивна реална стапка е забележана во Полска (+13,0%), Бугарија (+12,4%), Хрватска (+10,5%), Унгарија (+5,3%), Србија (+9,1%), Романија (+8,6%), Словачка (+4,2%) и Словенија (+5,7%).
Најновите податоци на Евростат (објавувани периодично двапати годишно) покажуваат дека минималната бруто плата пресметана за втората половина од 2024 година во Хрватска изнесувала 840 евра. Како што се очекуваше, значително повисоки минимални бруто плати беа забележани во Словенија (1.254 евра) и Полска (998 евра). Споредливи земји во регионот кои имале пониска минимална бруто плата биле: Бугарија (477 евра), Унгарија (675 евра), Романија (743 евра), Словачка (750 евра) и Чешка (755 евра).
Веќе остварениот раст на платите и високата вработеност, заедно со структурниот недостиг на работна сила, имплицираат континуирани солидни стапки на раст на номиналните плати во набљудуваните земји. Со очекуваното понатамошно ублажување на инфлациските притисоци, растот на реалните плати исто така ќе продолжи. Сепак, се поставува прашањето за продуктивноста (мерена преку БДВ по вработен), која во сегашната економска средина во некои од набљудуваните земји веројатно ќе расте со нешто поскромно темпо од растот на платите. Од друга страна, потенцијалната ранливост на пазарот на трудот станува сè порелевантна, каде што моменталната отпорност на пазарот на трудот се соочува со нови предизвици.
Имено, тековниот недостиг на работна сила ги охрабри многу компании да ги задржат своите вработени за време на периоди на економска криза, со цел да го избегнат скапиот и долг процес на вработување нови работници откако економскиот раст повторно ќе се зајакне. Оваа практика на „задржување на работната сила“ дополнително го „затегна“ пазарот на трудот. Задржувањето на работната сила одразува несоодветно искористување на работната сила, што негативно влијае на растот на продуктивноста. Во исто време, со интензивирање на недостигот на работна сила, се зголемува преговарачката моќ на вработените за повисоки плати, што создава притисок врз растот на платите, што последователно може да влијае и врз инфлаторните притисоци. Секако, на ниво на цели економии, треба да се разгледаат деталите помеѓу поединечните индустрии, кои многу се разликуваат од земја до земја.