Што можат Вучиќ и опозицијата да научат од Пленковиќ

На внатрепартиските избори што се одржаа минатиот викенд во ХДЗ актуелниот премиер на Република Хрватска, како и актуелниот претседател на ХДЗ, Андреј Пленковиќ, беше единствен кандидат за претседател на партијата. Исходот од гласањето беше таков што 88.889 членови го поддржаа тој единствен кандидат, додека 254 гласаа против. Андреј Пленковиќ е континуиран премиер од есента 2016 година, а континуиран претседател на ХДЗ е од летото истата година, што значи, имајќи предвид дека парламентарните избори, како и оние за претседателот на ХДЗ, беа штотуку одржани постојат големи шанси Пленковиќ да служи минимум дванаесет години на чело на Владата и на ХДЗ. Со своите премиерски мандати тој сигурно веќе стана рекордер, додека наскоро ќе ја надмине должината на претседателствувањето на Туѓман во ХДЗ.

Секако, со вакви бројки и трендови, клучното прашање што се наметнува е како е тоа можно, но еве, со оглед на тоа што текстот ќе биде објавен во „Пешчаник“, ќе се обидам да понудам одговор преку прашањето што Александар Вучиќ, како и опозицијата во Србија, може да научат од примерот на Андреј Пленковиќ?

Вистина е дека неговата ароганција видно растеше со секоја нова година на чело на владата, а особено со секоја победа на изборите. Вистина е и дека сѐ потешко прикрива колку го нервираат слободните медиуми, исто како што е точно и дека се обиде да го убие критичкото новинарство криминализирајќи го откривањето детали од истрагите. Како што е точно дека во минатиот парламент имаше повеќе од десет прелетувачи кои на крајот ја поддржаа неговата Влада и пригодно беа наречени жетончиња, исто како што е точно дека сè уште имаме работа со корумпирана партија која државата ја сфаќа како природно наследно право и која ги брани своите членови до крај.

Сето ова е дефинитивно слично на ситуацијата во Србија, но со увид во други факти се поставува сериозно прашање зошто Александар Вучиќ, но и српската опозиција, се однесуваат онака како што се однесуваат.

Да, избирачките списоци во Хрватска не се средени и изборниот систем ја фаворизира ХДЗ, но со децении не постои реален сомнеж дека се украдени какви било избори. Покрај тоа, опозицијата победи со огромно мнозинство во три од четирите најголеми градови во земјата, Загреб, Сплит и Риека, при што ХДЗ има шанси да дојде на власт само во Сплит, додека во Загреб и Риека може само да сонува за тоа. Покрај тоа, постојат неколку жупании, како Риечката и Истрската, каде што ХДЗ некогаш може да игра поважна улога само на ниво на научна фантастика.

Дополнително, владејачката партија навистина ја контролира ХРТ, но на истата, очигледно контролирана ХРТ, на програмата се редовно опозициски политичари, како што е и мнозинството од гостите на една од најгледаните емисии, „Во недела во 2“, којашто ХДЗ отворено не ја поднесува. Исто така, јасно е дека, благодарение на различните финансиски аранжмани, владата има поддршка од двете најголеми медиумски компании „Ханса медија“ и „Штирија“, но исто така бројни колумнисти од двете компании отворено пишуваат текстови против премиерот и ХДЗ. Нова ТВ има национална концесија, Н1 е присутна на секоја кабелска телевизија, РТЛ, која исто така во најголем дел е со опозициска уредувачка политика, има национална концесија. Убедливо најчитаниот портал „Индекс“ е апсолутно против ХДЗ, како што е и многу читаниот „Телеграм“.

На крајот на краиштата и не помалку важно, ХДЗ не работи активно на разбивање на опозицијата, СДП ја задржа силата и стабилното гласачко тело од околу 15 проценти од гласовите, што, на пример, во Србија не го направи Демократска партија; опозицијата е навистина опозиција и нема фантомски и измамнички листи на изборите, со исклучок на Татковинското движење за кое горе-долу сите знаеја дека ќе оди со ХДЗ по изборите. Во Собранието и во јавноста има релативно пристоен тон на дебата и ретко нешто навистина се претвора во циркус.

Поентата, разбравте, е дека Хрватска веќе има буквално сѐ што бара опозицијата во Србија, вклучително и силна опозициска инфраструктура и важни локални средини во кои ХДЗ не може ни да се приближи до власта; самиот Пленковиќ, без оглед на сите автократски тенденции кои ги искажува, едноставно не е автократ, ниту популист од типот на Вучиќ. Во целата приказна е и Зоран Милановиќ како претседател на државата, кој својата популарност ја гради токму на бранот критики на Андреј Пленковиќ и ХДЗ. , така што ХДЗ повторно победува на изборите релативно безболно и има речиси апсолутна моќ над државниот апарат.

Што секако би било случај во Србија доколку Александар Вучиќ го дозволи сето тоа. Тој сепак би победил на изборите, сигурно со помала разлика, но тоа битно не би му пречело. Па се наметнува прашањето зошто не го дозволува тоа? А самата опозиција, дури и да го добие сето она што упорно го бара, вклучително и вистински независни институции, повторно би се соочила со ѕидот и со прашањето за алтернативна содржина.

Со други зборови, клучната лекција од случајот Пленковиќ е дека е потребна поинаква суштина и содржина, а не само почитувана демократска процедура, постоење на слободна дискусија во јавноста и инфраструктура на опозицијата. Во Хрватска сето тоа постои, па еве го Пленковиќ уште малку дванаесет години на власт.

(Драган Марковина е хрватски историчар. Текстот е објавен во „Пешчаник“.)