Русија ја забрани најстарата група за човекови права во земјата Меморијал

Рускиот Врховен суд нареди затворање на Меморијал, најстарата група за човекови права во земјата, во пресудниот момент во казнувањето на независната мисла од страна на Владимир Путин.

Судот нареди затворање на Меморијал според контроверзниот руски закон за „странски агенти“, чија цел беше десетици невладини организации и медиуми кои се сметаат за критички настроени кон владата.

Меморијал е основан кон крајот на 1980-тите за да ги документира политичките репресии извршени во времето на Советскиот Сојуз, градејќи база на податоци за жртвите од Големиот терор и логорите гулаг. Таа, исто така, прерасна во важен застапник за каузата за човекови права во Русија, создавајќи гранки и иницијативи во повеќе од 80 региони во Русија.

Во својата пресуда, судијката Ала Назарова нареди затворање на организацијата поради „повторено“ и „грубо“ кршење на законите за странски агенти на Русија, квалификација што Меморијал ја нарече политички мотивирана.

Одлуката ќе го затвори „Меморијалното меѓународно историско, образовно, добротворно и здружение за човекови права, неговите регионални ограноци и други структурни единици“, рече таа.

Новинската агенција Интерфакс цитираше адвокат на Меморијал кој рече дека ќе поднесе жалба, и во Русија и пред Европскиот суд за човекови права.

Рускиот обвинител ја прикажа организацијата како геополитичко оружје што го користат странските влади за да ги лишат современите Руси да се гордеат со достигнувањата на Советскиот Сојуз. Тие аргументи тесно се поврзуваат со погледот на Кремљ за историјата, особено со чувството дека западните сојузници одбија да му дадат на Советскиот Сојуз што му се должи за неговата улога во поразот на Германија во Втората светска војна.

„Очигледно е дека, со заработка од темата за политичките репресалии на 20 век, Меморијал лажно го прикажува СССР како терористичка држава и ги оправдува нацистичките криминалци кои имаат крв од советски граѓани на нивните раце“, рече Алексеј Жафијаров, претставник на руското државно обвинителство, за време на сослушувањето.

„Зошто ние, потомците на победниците, треба да го видиме оправдувањето на предавниците на нивната татковина и нацистичките послушници? … Можеби затоа што некој плаќа за тоа. И ова е вистинската причина зошто Меморијал толку жестоко се обидува да го отфрли својот статус на странски агент“, продолжи тој.

За поддржувачите на Меморијал, потегот за ликвидација на организацијата е удар со чекан за веќе опколеното граѓанско општество во Русија и за напорите да се помири со трауматичниот 20-ти век во земјата.

„Затворањето на Меморијал е полошо од злосторство“, изјави за „Москва тајмс“ Вјачеслав Игрунов, дисидент од советската ера и основач на организацијата.

„Тоа е ужасна грешка што ќе се врати за да ги гризне властите“.

Ќерката на Наталија Естемирова, поранешна членка на одборот на Меморијал, убиена во Чеченија поради нејзината работа за човекови права во 2009 година, како одговор на пресудата напиша: „Мајка ми секогаш велеше: ‘Не може да биде полошо од ова’. Се покажа дека може“.

Откривање на репресии

Основан во самракот на Советскиот Сојуз од нуклеарниот физичар кој стана антикомунистички дисидент Андреј Сахаров, Меморијал имаше за цел да ги поддржи човековите права во современа Русија, истовремено истакнувајќи ги историските злоупотреби во СССР.

Додека реформската програма на Михаил Горбачов ја отвори вратата за дискусии за репресиите од ерата на Сталин, Меморијал презеде водечка улога во објавувањето на многу од најлошите ексцеси на Советскиот Сојуз, вклучително и масакрот во Катинската шума врз полските воени заробеници во 1940 година.

Во заедничката изјава минатиот месец на Горбачов и уредникот на „Новаја газета“ и добитник на Нобеловата награда за мир за 2021 година, Дмитри Муратов, предупредија на затворањето на Меморијал, велејќи дека случајот „предизвикал вознемиреност и загриженост во земјата, која ја споделуваме“.

Меѓу земјите од поранешниот Советски Сојуз и поширокиот комунистички блок, судбината на Меморијал – кој ги истражуваше советските репресии врз нивните граѓани – предизвика немир.

Среде претходното сослушување во ноември, претседателите на Полска, Литванија, Летонија и Естонија издадоа заедничка изјава во која ги осудуваат напорите за затворање на групата.

Петиција за поддршка на организацијата беше потпишана од 138.000 луѓе.

Неколку часа пред објавувањето на пресудата во вторник, група од околу 200 поддржувачи на Меморијал се собраа пред Врховниот суд за да ја покажат својата поддршка, и покрај декемврискиот студ.

За 23-годишниот дипломиран студент по економија Артеми Корулко, судбината на Меморијал беше лична.

Прадедото на Корулко беше застрелан како полски шпион за време на чистките на Сталин во 1937 година, а Меморијал го истражуваше неговиот случај веднаш по основањето во годините на перестројката.

„Тука сум да го заведам моето мислење. Меморијал му помогна на моето семејство и моја должност е да ја возвратам услугата сега“.

Додека добронамерниците надвор од судницата ја чекаа пресудата, низа приврзаници беа уапсени, предизвикувајќи извици на поддршка од насобраната толпа.

Мемориски војни

За некои набљудувачи, работата на Меморијал на историско поле е она што го стави на нишан на Кремљ.

Со оглед на тоа што современите руски безбедносни служби – наследниците на тајната полиција НКВД од времето на Сталин – за кои нашироко се смета дека го имаат увото на претседателот, несогласувањата со нивните претходни организации може да бидат политички опасни.

„Меморијалот стана примарен противник на официјалната позиција за историјата“, рече Андреј Колесников, аналитичар во тинк-тенк центарот Карнеги Москва.

„Властите замислуваат дека ако ја уништите организацијата, можете да го уништите и нејзиниот наратив“.

Но, како што постсоветскиот политички систем на Русија зеде поавторитарен пресврт, фокусот на Меморијал се префрли на разоткривање на современите злоупотреби.

Со оглед на тоа што претседателот Владимир Путин претседава со ограничената рехабилитација на советското минато, вклучително и одбраната на военото раководство и надворешната политика на Јосиф Сталин, истрагата на Меморијал за тоталитарното минато падна во официјална немилост.

Во 2014 година, Меморијал стана една од првите организации насочени според рускиот закон за странски агенти од 2012 година, според кој групите обвинети за примање странски пари се обврзани да дадат долги финансиски декларации и да го вклучат статусот на сите материјали што ги произведуваат.

Иако обвиненијата поднесени против Меморијал официјално се однесуваат на неуспехот на организацијата да ги окарактеризира книгите продадени на настан во Москва со оградувањето кое се бара од организациите „странски агенти“, многу од поддржувачите на Меморијал се сомневаат дека обвиненијата се мотивирани од одмазда за нејзината работа за човекови права.

Веб-страницата за вести „Медуза“ објави дека прекршувањата на законот за странски агенти од страна на Меморијал биле пријавени од локалната канцеларија на ФСБ во Ингушетија, мал севернокавкаски регион со блиски врски со соседна Чеченија.

Сепак, и покрај мрачната правна перспектива, ветераните на Меморијал инсистираат дека организацијата – која е високо децентрализирана и вклучува повеќе од 60 филијали низ 85-те региони на Русија – ќе продолжи да постои, во една или друга форма.

„Во најлошото сценарио, сè ќе започнеме повторно од нула“, рече Елена Жемкова, извршен директор на Меѓународниот меморијал, на неодамнешната прес-конференција.

„Ќе ги најдеме парите одново, и ќе ги најдеме објектите одново.

Сепак, неодамнешните активности против оние кои соработуваат со Меморијал сугерираат дека тешкотиите на организацијата нема да завршат со денешната пресуда.

Во текот на викендот, руските власти ја блокираа веб-страницата на ОВД-Инфо за наводно промовирање „тероризам и екстремизам“.

Во 2016 година, Јури Дмитриев, историчар кој работеше со Меморијал за да ги испита масовните гробници од времето на Сталин во Карелија, во близина на границата со Финска, беше уапсен под обвинение за педофилија.

Неговото притворање во 2020 година и осудувањето на 13 години затвор беше сфатено од некои коментатори како предупредувачки истрел против оние што сакаат да ја откријат темната страна на советското минато и предвесник на она што допрва ќе дојде.

Само еден ден пред затворањето на Меморијал, казната на 65-годишниот Дмитриев беше зголемена за две години.

За некои од поддржувачите на Меморијал собрани пред Врховниот суд, затворањето на организацијата ја одразуваше репресивната мрежа што ја фрлаа руските власти сè пошироко.

„Нема логика во овој случај, како судовите сега да дејствуваат само од навика“, рече студентот по економија Корулко.

„Системот повеќе не може самиот да се запре“. (Гардијан, Москва тајмс)