РСЕ: Сојузник на Кремљ сака да ги шири границите на Бугарија

Неодамнешните изјави на новоизбраниот американски претседател Доналд Трамп за можноста Гренланд, па дури и Канада да им се приклучат на САД, предизвикаа голема врева во светот. На Балканот добија продолжение – во форма на кул „експанзионистичка“ апликација за запознавање со бугарскиот про-Кремљ протокол. Бугарските националисти продолжуваат да демонстрираат лојалност кон Москва, а полицајците со симпатии кон Кремљ прикриваат директна саботажа. До што може да доведе ова?

„Костја Копејкин“ ја сака Северна Македонија

Лидерот на бугарската ултранационалистичка про-Кремљска партија „Преродба“, Костадин Костадинов, кој се гордее со прекарот „Коста Копејкин“, на својата Фејсбук страница напиша:

„ Претензиите на Трамп кон Канада се целосно оправдани. Нема ништо пологично и понормално од трансформацијата на две земји со заедничка историја, заедничко потекло, заеднички јазик и на многу начини заеднички народ, како што се САД и Канада, во една земја“.

Потоа Костадинов преминува на регионалната агенда: „Истото важи и за Македонија (поранешната југословенска република која од 2019 година се нарекува Северна Македонија.  Истото може да се каже и за Јужна Бесарабија (Историски и географски регион кој се наоѓа во јужниот дел на модерната област Одеса на Украина. Стана дел од Украинската ССР во 1940 година и конечно се воспостави таму по Втората светска војна. Бил дел од бугарската држава повеќе од 450 години,а Бугарите се домородното население на оваа територија од 6 век и до денес тие го сочинуваат мнозинството од населението). Затоа, нема ништо пологично од обединување на Бугарија и Македонија во една заедничка држава, како и враќање на Јужна Бесарабија назад во Бугарија. Украина се распаѓа, а на идниот мировен конгрес, кој ќе одлучува за судбината на пропаднатата таканаречена украинска државност, Бугарија мора да ги соопшти своите претензии кон бугарска Бесарабија“.

Сосема очекувано,  Министерството за надворешни работи на Северна Македонија виде во „ваквите злонамерни изјави на претставници на бугарската политичка сцена директен напад врз суверенитетот, интегритетот и независноста“ на својата земја и побара официјална Софија да ги отфрли каконешто што не е  „во согласност со духот и времињата во кои живееме и европските стандарди.“ 

Националистичкиот политичар Костадинов намерно допира до еден од најчувствителните аспекти на балканската историја. Минатата недела Бугарија ја одбележа 80-годишнината од „Крвавиот Божиќ“ во Македонија во 1945 година. Оваа трагична епизода е поврзана со политичкото и етничкото чистење што се случи во првите повоени години во комунистичка Југославија. Настаните се одвиваа во Вардарска Македонија (денес таа е практично идентична со територијата на модерна Северна Македонија). За време на војната овој регион бил под бугарска окупација. Дел од локалното население ги поддржувало Бугарите, сметајќи ги за ослободители, други – југословенските партизани или албански националисти. По војната, власта премина во рацете на комунистите, кои се обидоа да го зајакнат македонскиот идентитет како дел од југословенската федерација.

Новиот режим започна репресии против оние кои сочувствуваа со бугарските власти или се поистоветуваа со Бугарите. На Божиќ, 7 јануари 1945 година, започнаа масовни апсења и егзекуции во различни делови на Македонија. Настрадаа и претставниците на интелигенцијата и свештенството, како и обичните селани кои се сметаа за пробугарски настроени. Многумина од нив биле подложени на брутална тортура или биле застрелани без судење. Илјадници луѓе биле убиени, затворени во логори или депортирани. Овие настани оставија длабока рана во односите меѓу Македонците, Бугарите и Србите.

Во современа Северна Македонија тие се доживуваат како дел од национална трагедија, а во Бугарија се сметаат за пример за геноцид врз бугарското население. Историските противречности меѓу двете земји денес се комплицираат со фактот што Скопје сè уште не може да започне вистински преговори за влез во ЕУ, бидејќи одбива да ги вклучи Бугарите во својот устав како национално малцинство. Овој услов е вграден во преговарачката рамка на Северна Македонија со Европската Унија. Бугарија инсистира дека македонскиот идентитет и јазик имаат бугарски корени, а тоа само ги зголемува тензиите. Северна Македонија, пак, се обидува да го потврди својот национален идентитет и јазик како одвоени од бугарскиот. Националистичките испади на двете страни придонесуваат за продолжување на конфронтацијата. Сето ова му оди во прилог на Кремљ, бидејќи етничките конфликти, национализмот и историските противречности на Балканот создаваат ранливост од  надворешно мешање.

Бугарска Украина и украинска Бугарија

Но, не за џабе националистичките заговори на водачот на „Преродба“ беа насочени кон Јужна Бесарабија. И покрај сета негова историска неписменост (Костадинов смета дека Украина ја поседува Јужна Бесарабија само 34 години), тој „дава пропусница“ на оние сили во Бугарија кои се обидуваат да ја минимизираат воената и политичката помош за Украина.

Бројот на бугарската дијаспора во Украина се проценува на 200 илјади луѓе, а ова е едно од најголемите национални малцинства во земјата. Поголемиот дел од дијаспората е концентрирана во јужниот дел на регионот Одеса, првенствено во областа Болград. Овој регион е историски поврзан со Бугарите – тие се преселиле овде кон крајот на 18 и почетокот на 19 век, бегајќи од владеењето на Отоманската империја.

Во исто време, ова го проширува електоратот кој го поддржува Кремљ, вклучувајќи ги, се разбира, оние кои гласаа за Преродба и други слични партии на последните предвремени парламентарни избори.На највисоките нивоа на бугарската влада постојано се појавуваат пречки за одлуката за воена помош на Украина. Во март 2023 година, на самитот на ЕУ на кој се разговараше за купување на еден милион гранати за Украина, бугарскиот претседател Румен Радев не се согласи Софија да учествува во оваа програма, а исто така се изјасни против испораката на бугарска муниција за Украина преку трети земји. Во јули 2023 година, за време на состанокот со украинскиот претседател Володимир Зеленски, Радев самоуверено изјави дека воено решение во Украина е невозможно, повикувајќи го Киев да преговара со Москва заради „деескалација“. Зеленски одговори со критикување на ставот на Радев, нагласувајќи дека Русија е агресор и затоа само таа може да биде одговорна за нивото на конфронтација.

Во декември 2024 година, Бугарија, од една страна, објави уште еден пакет воена помош за Украина кој вклучуваше оружје, опрема и муниција (конкретни детали од пакетот остануваат доверливи), но многу брзо потоа бугарскиот премиер Димитар Главчев одби да потпише договор за соработка меѓу Бугарија и Украина во безбедносната сфера. Документот требаше да биде потпишан за време на неговата средба со Володимир Зеленски во Брисел „на маргините“ на декемврискиот самит на ЕУ, но бугарскиот премиер неочекувано изјави дека тоа не може да го стори без консултација со парламентот. Добро е познато дека за таков договор не беше потребна формална ратификација.

Каде седат најголемите русофили?

Како што забележува бугарското издание на Радио Слободна Европа/Радио Слобода, и покрај политичките проблеми, бугарската воена индустрија останува важен снабдувач на оружје за Украина (главно преку трети земји, првенствено Полска и Романија). Можеби затоа објектите од индустријата за оружје станаа опасно место во последната деценија: таму се случија цела серија „мистериозни експлозии и труења“, нагласуваат бугарските колеги. Убиства, бомбашки напади, инфилтрација на странски агенти – и ниту една завршена истрага – ова е резултат на работата на тројца главни обвинители повеќе од една деценија. Станува збор за Сотир Цацаров, Иван Гешев и Борислав Сарафов. За разлика од подоцнежните слични инциденти, бугарските власти тоа не го поврзуваат со руска саботажа.

 Во Бугарија дејствуваат странски агенти кои претставуваат закана за националната безбедност. Нивните постапки се познати на обвинителството, како и нивните имиња. Се акумулираат докази дека се претставници на странски разузнавачки агенции, но државното обвинителство не презема ништо. Напротив, обвинителството крие нови докази за напади со предумисла во магацините на производителот на оружје Емилијан Гебрев.

Дописникот на РСЕ на почетокот на јануари разговараше со поранешниот министер за одбрана и поранешен постојан претставник на Бугарија во НАТО, Бојко Ноев. Во последните неколку месеци, рече Ноев, НАТО го покренува прашањето за руска субверзија и саботажа или терористички акции на територијата на земјите членки, кои се во тек од 2010 година. За тоа време Бугарија стана посебна цел на руските специјални служби, а главната причина за тоа е непостапувањето на бугарските специјалци.

Руски агенти извршиле бројни саботажи на територијата на Бугарија, а има доволно информации, продолжи Ноев, за да се заклучи дека Русите длабоко навлегле и во обвинителството и во Државната агенција за национална безбедност (ДАНС). Според него, овие органи „не само што ја одложуваат (истрагата) и ја попречуваат, туку и ги прикриваат злосторствата и нивното откривање. Обвинителството и вработените во ДАНС се чини дека се директно поврзани со руските специјални служби“, истакна поранешниот министер.

Ниту една од истрагите поврзани со нападите врз Гебрев и неговиот бизнис не стигна до судска фаза. Немаше апсења. Обвинителството не дава информации за текот на предистражната постапка.

Дезинформациите како војна

Новата 2025 година ќе ја тестира длабочината на двоумењето на Бугарија во однос на сопствените цели и силата да ги постигне. Овие флуктуации се главната причина за политичката нестабилност во земјата, пишува колумнистот на „Дојче веле“, Даниел Смилов.

Пропагандата на Кремљ продолжува да ја користи оваа состојба на бугарското општество и политичката средина. Има примери за нејзини постапки кои ги нарушуваат националните интереси на Бугарија. Како што изјави министерот за одбрана Атанас Запријанов, „апсурдните руски лаги“ за претстојното испраќање на бугарски војници во Украина се една од причините за недостигот на војници во армијата. Предмет на систематски обиди за злонамерно влијание на информации е, особено, одбранбениот сектор на земјата. За Бугарија, дезинформациите се закана споредлива со конвенционалната војна, нагласува Запријанов.

Некои од пропагандните техники кои доаѓаат од Москва се неверојатно несмасни. Атлантскиот совет на Бугарија на 7 јануари објави детален апел до руската амбасадорка во Бугарија, Елеонора Митрофанова, под наслов „Бугарската историја не може да се промени госпоѓо Митрофанова“. Текстот детално ги разгледува искривувањата на историската вистина што амбасадорката ги вклучи во своето новогодишно интервју. Во врска со пасусот во кој се споменува „ослободувањето на Бугарија од страна на Црвената армија заедно со бугарската милиција на крајот на Втората светска војна“, Атлантскиот совет наведува: „Немаше бугарска милиција! На 5 септември 1944 година, СССР официјално ѝ објави војна на неутралната Бугарија. До овој момент, бугарската влада веќе ја објави својата одлука да не се спротивстави на евентуалниот советски напад… Ако не знаете за сите ѕверства и криминални дејствија на Црвената армија во Бугариј, писмата на Георѓи Димитров (еден од основачите на Бугарската комунистичка партија, кој го поддржа создавањето на тоталитарниот режим во земјата и  почина во Москва) до Сталин –  се чуваат во руските архиви и денеска. (Радио Слободна Европа)