Ревизорите открија огромен одлив на средства од јавното во приватното здравство

Државниот завод за ревизија објави извештај за работата на Фондот за здравство што фрла светло на состојбата таму по скандалот со болницата „Жан Митрев“ и по ковид епидемијата. Генерално, ревизорот изрази резерва околу вистинитоста и објективноста на финансиските извештаи на Фондот и нивната усогласеност со законите во 2020 година. ДРЗ  констатира повеќе слабости и хаотични состојби во Фондот, но како најглавно – огромен одлив на средства од јавното во приватното здравство, при што повеќе  јавни здравствени установи имале значајно намален обем на работа иако добиле повеќе сретства од претходните години.

Според извештајот, за вршење кардиоваскуларно-хируршки здравствени услуги во 2020 година Фондот склучил договор со три јавни здравствени установи и со две приватни и исплатил 1.254.330.000 денари, но дури 95%  од нив завршиле на сметките на приватните клиники.  Според ревизорот тоа е резултат на немањето доволно обезбеден простор за државната обуката на кадрите таму биле платени значајни средства од Министерството за здравство. Затоа ревизорот бара надлежното Министерство да ги обезбеди потребните услови во државната кардиохирургија за да се постигне поголема конкурентност на јавното здравство, особено што обемот на извршени услуги во нив е значително помал од договорениот надоместок што им го исплатува Фондот.

Фондот исто така забележува дека во услови на пандемија, поради необезбедување на повеќе термини во јавните здравствени установи и несклучени договори со приватните здравствени установи за дијагностицирање на Ковид-19, не се обезбедени доволно платени здравствени услуги за осигурениците . Па така, сметано по најниската наплатена цена од 1.400 денари по тест и направени 819.240 тестови за две години, од граѓаните во приватното здравство се прелеале повеќе од 18,6 милиони евра. Според објавените податоци од Институтот за јавно здравје, од почетокот на пандемијата на ниво на држава извршени се вкупно 1.962.489 тестови во 33 приватни и јавни лаборатории, од кои 1.337.238 се ПЦР тестови, а остатокот се брзи антигенски тестови.

Притоа, ДРЗ особено нагласува дека со измените на Законот за здравствена заштита во јуни 2021 година предвидено било за наведените здравствени услуги Владата да определи највисоки цени и за приватниот здравствен сектор, за да тие услуги бидат подеднакво економски достапни за сите граѓани. Но, таква одлука за утврдување на највисоката цена не била донесена воопшто одд страна на владата, што овозможи огромни профити кај приватните болници и лаборатории на штета на граѓаните во државата.

Со извршената ревизија, исто така, констатирани се слабости и во спроведувањето на интерните и теренските контроли со цел да се утврди  објективноста на фактурираните медицински интервенции реализирани од ПЗУ.

„Поради здравствената криза во 2020 година бројот на теренски контроли кај здравствените установи е намален за 74 проценти со што се зголемува ризикот од признавање и плаќање на здравствени услуги во вид и обем различен од реално извршениот. Според презентираните информации, во 2020 година извршени се вкупно 83 контроли кај здравствени установи, наспроти 472 во 2019 година“, констатираат ревизорите. Најмал број контроли, ДЗР констатира дека се извршени кај здравствените установи од болничка здравствена заштита, чии договорни надоместоци се највисоки, а таму се утврдени неправилности во 85 отсто случаи.

Се плаќале надоместоци за породилно и на тие што оделе на работа

 Околу исплатата на надоместоците за породилно отсуство, според ДЗР, не се воспоставени контроли поради што се исплатувани надоместоци и кога осигурениците остварувале плата за ефективни часови на работа.

Констатирани се слабости и при ангажирањето на надворешни лица со договор на дело. Па така во извештајот стои дека, во текот на 2020 година биле ангажирани 51 лице за извршување на работни задачи за кои не се пропишани критериуми за утврдување на висината на паричниот надомест, кој пак се движи од 18 до 49 илјади денари месечно и за истите не се следела присутноста на работните места. Според Фондот, поради тоа постои ризик од исплата на пари на лица кои воопшто не биле присутни на работните места. Дополнително,  во 2021 година трендот на склучување на договори за дело билво пораст т.е. склучени се договори за дело со 65 лица.

Констатирани се вообичаените фалинки при спроведувањето на јавните набавки (не била избрана најниската цена, немало рамноправен третман на понудите и слично), а отсуствувале целосни информации за побарувањата по основа на неплатен придонес за здравствено осигурување, така што е неизвесна  наплатата на тие побарувања, вклучувајќи и такви што не биле уплатени до 2008 година.

ДРЗ забележува исто така дека референтните цени на здравствени услуги и Листата на лекови на товар на Фондот не се неажурирани од 2015 година и дека воопшто не е формирана комисијата која треба да ја обновува листата. Националната стратегија за е-здравство не е усвоена, а електронската здравствена картичка, за која Фондот потрошил околу 5,5 милиони евра за да биде подготвена а граѓаните лично 8 милиони евра, е напуштена.  

На аптеките им се плаќале фактурите без да се провери објективноста

Фондот исто така констатира „дека не постои единствен интегриран систем за издавање упати, лекарски извештаи и пресметки за извршени здравствени услуги, кои се основа за изготвување на месечни фактури/извештаи, што  создава ризик од пропусти и грешки“.Имено, препишувањето и издавање лекови кои паѓаат на товар на Фондот се одвива преку повеќе софтверски решенија (ИТ систем на Фондот, Мој Термин, софтверски решенија кај матичните лекари и аптеките) кои се меѓусебно поврзани, но не е обезбедена целосна системска контрола во процесот на изготвување и доставување на фактурите од аптеките. Попрецизно, форматот во кој се генерираат податоците за издадени лекови на рецепти од страна на аптеките не е системски поврзан со спецификациите за издадени рецепти. А, според податоците на ревизорот Фондот им исплатил во 2020 година 3.054.351 илјади денари на аптеките без да се воспоставени или извршени соодветни контроли кои ќе ја потврдат објективноста на фактурираните здравствени услуги и лекови.

Во извештајот има и уникатни состојби. Така, утврдено е дека во Секторот за ортопедски помагала и специфични здравствени услуги, кој е составен од две одделенија со предвидени 23 работни места –  во 2020 година имало само еден вработен на определено време, а воопшто немало раководител. Ревизорот откри исто така дека имотот на Фондот и статусот на дел од градежните објекти и на земјиштето не е регулиран, а нецелосно е утврдена и вредноста на имотот.

Ревизорот гледа ризик од отуѓување на имотот на Фондот  

„Презентираната евиденција за објектите и земјиштето кои ги користи Фондот не содржи целосни и точни податоци за запишаното право на сопственост на истите, ниту нивната вредност е усогласена со сметководствената евиденција. За седум градежни објекти на подрачните служби не е извршено запишување на правото на сопственост“, стои во извештајот. Притоа се забележува дека Фондот нема целосни информации во врска со натамошното постапување со овој имот од страна на подрачните служби, поради што „постои ризик да е извршено отуѓување на истиот“.  

Според извештајот, во 2020 година од Владата било побарано да се обезбедат средства за целосно функционирање на 29 ЈЗУ кои претходната година не обезбедиле доволно ниво на здравствени услуги и се прогласени за неодржливи. Притоа предлогот бил Фондот за здравствено осигурување на Македонија да обезбедува средства за нивно функционирање  без да се утврди врз основа на кој  критериум се добива овој неформален статус што не постои во законските акти, освен неформалниот – под  75% остварени здравствени услуги во однос на договорениот надоместок. Ваквите состојби, според ревизорот, се резултат на неизвршеното ажурирање на референтните цени за здравствените услуги и нивната неусогласеност со  реалните трошоци кои ги имаат ЈЗУ, особено по значајните покачувања на платите на лекарите изминатиот период.Притоа ДЗР утврдиле дека договорениот надоместок за 2020 година е зголемен кај речиси сите ЈЗУ и бил за 19 % поголем од тој за 2019 година , но во исто време сите јавни здравствени установи реализирале помалку здравствени услуги од договорените – само  59% , што значи добивале повеќе пари, а остварувале помалку услуги.

„Зголемувањето на договорените надоместоци на ЈЗУ, освен поради зголемените расходи поврзани со справувањето со ковид кризата, се должи и на барања за набавка на нова медицинска опрема, специфични материјали, воведување нови методи и техники при дијагностицирање и лекување, зголемување на платите и награди на здравствените работници, како и за плаќање на заостанати надворешни долгови и долгови кон други јавни установи“, стои во оценката на ревизорот.

Притоа, вкупно 106 здравствени организации не успеале да обезбедат здравствени услуги за парите што ги добиле и направиле долг од 3.269.278 илјади денари, со тенденција да расте уште повеќе.  Па така, Фондот наместо да ги надоместува извршените здравствени услуги бил принуден да обезбедува средства за целосно функционирање на неодржливите ЈЗУ.

Како побарувања по основ на неплатен придонес за здравствено осигурување ДРЗ утврдиле сума од  2.824.849 илјади денари до септември 2020 година. Притоа, Фондот се јавува како тужена страна во судски постапки во кои се бара наплата на 202.993 илјади денари, од кои 61% отпаѓаат на постапки покренати од приватните здравствени установи кои вршат дијализа за плаќање на услуги над договорениот годишен надоместок, а остатокот се постапки покренати од осигуреници за трошоци за лекување во странство, како и по основ на долг по фактури. Фондот исто така се јавува како тужител во судски постапки во вкупен износ од 427.451 илјади денари, од кои 82% се однесуваат на побарувања од ПЗУ Градска аптека – во стечај заради стекнување без основа и двојно наплатени средства, а 16% од правни лица ортопедски куќи за испорачани несоодветни помагала. Според ДРЗ, постои неизвесност за крајниот исход на судските постапки и ризик околу можната наплата на побарувањата, што може дополнително да го оптовари работењето на Фондот во иднина.

На крајот ДРЗ утврдил исто така дека во лекувањата во странство на осигурените лица не е обезбедена соодветна правна заштита и контрола, ниту пак систем на следење и анализи на успешноста на лекувањето.

„Фондот има евидентирано аванси за лекување во странство дадени на странски здравствени установи во износ од 209.772 илјади денари, за кои нема точни информации за статусот на лекувањата поради необезбедена документација“, се вели во извештајот на ДЗР.

Слабости постојат и во функционирањето на ИТ системот на Фондот при што  недостига ИТ кадар, застарена е и необезбедена серверската структура, дел од модулите во воспоставениот ИТ систем не се функционални и генерално нема ИТ стратегија, така што може да се случи системот да се блокира во некој момент. (С.Ј.)