Рајко Грлиќ: Филмот не го менува светот, но можеби ќе ве поттикне да размислите за него

Со новиот филм на славниот режисер Рајко Грлиќ „На се ќе му дојде крај“  вечерва завршува деветтото издание на Меѓународниот филмски фестивал „Киненова“ во Скопје. Ова е всушност и македонска премиера на филмот, љубовна приказна и крик за хрватската реалност, и по тој повод денес се одржува прес-конференција со хрватскиот актер Јанко Поповиќ Волариќ и дел од екипата на филмот, кои допатуваа во Скопје.

Грлиќ изјави за Танјуг дека романот на Мирослав Крлежа „На работ на умот“ бил претекст за филмот „На се ќе му дојде крај“, а тој и ко-сценаристот Анте Томиќ „го презеле гневот и бесот кон времето“.

„Почнавме од него бидејќи ги опишува 1930-тите и е бескрајно слично на она во кое живееме денес – пари, моќ на мала група над голема група, неколку богати и многу сиромашни, фашизам се тркала по ридовите. . Сето тоа беа знаци на тоа време и ова време“, рече Грлиќ.

Според него, новиот филм е „љубовна приказна потопена во хрватската реалност“, каде што политиката има огромно влијание и моќ врз секојдневниот живот, а самото време се прекршува низ судбините на луѓето на маргините на општеството.

Грлиќ додаде дека „снима филмови за да остави некои траги на патот, некои временски капсули, кои ако некој ги најде и отвори, може да види како изгледале во одреден момент“.

Во ерата на напредната технологија, кога може да се снима со мобилен телефон, Грлиќ истакна дека филмот мора да му биде важен на неговиот режисер.

„Мора да му е ужасно важно на оној што зборува. Тој мора да има некоја интимна причина да го направи тоа. Кога имаш своја причина за нешто, порано или подоцна ќе го снимиш на парче дрво или со Ајфон“, рече Грлиќ.

Според него, важно е креаторите „да најдат приказни и ликови, воопшто да зборуваат за нешто што интимно ги загрижува, што им е важно да го кажат“.

Грлиќ истакна дека денес многу уметнички академии произведуваат многу уметници, а „во минатото, академиите произведуваа малку, па повеќето луѓе имаа работа“.

„Дозираа многу внимателно за да нема осум милиони невработени директори на улица, колку што имаме денес. Имаме многу актери. Сите основаат школи за глума. Голема надеж е да се дојде во големиот свет. И многу често преку таа надеж се продава магла“, предупреди Грлиќ.

Истакнувајќи дека денес има многу малку пари во филмот, Грлиќ додаде дека телевизијата која веднаш нуди работа е привлечна за режисерите, бидејќи во минатото повеќе се вложувало во реклами.

„И денес многу повеќе пари се трошат на реклами отколку на филм. Но штом ќе заминеш, го чувствуваш тоа, многу е тешко да се вратиш. За филмот треба да се откажеш за да го оствариш. Ако не си подготвен да влезеш во таа игра, тогаш е тешко“, предупреди режисерот.

Зборувајќи за филмот „На се ќе му дојде крај“ , кој беше премиерно прикажан летово на фестивалот во Пула, а неодамна се прикажуваше и во српските кина, Грлиќ оцени дека денес во Хрватска „има многу малку гласови кои се обидуваат да се побунат против реалноста“. 

„И реалноста не е пријатна, бидејќи многу луѓе остануваат на работ на постоењето. И кога сте на работ на постоењето, вие сте многу блиску до работ на вашиот ум. Сакавме да го испуштиме нашиот крик“, изјави Грлиќ.

Според него, „филмовите не го менуваат светот, не предизвикуваат немири – ти шепотат на уво во темни сали и ако препознаеш нешто на тој екран, можеби ќе размислиш за тоа“.

Запрашан да ја коментира реченицата на рускиот писател Фјодор Михајлович Достоевски дека уметноста и убавината ќе го спасат светот, Грлиќ истакна дека тие сè уште не го спасиле и „имаше многу фантастична уметност“.

„Примитивизмот е секогаш многу посилен. Варварите отсекогаш ја победувале секоја цивилизација. Од почетокот до денес, секогаш доаѓаат нови варвари и имаат повеќе сила, енергија и суровост во себе да ја уништат секоја цивилизација“, рече режисерот.

Грлиќ додаде дека „живееме во област каде што на секои педесет или помалку години сè почнува од нула, филмовите што се снимаа“, рече Грлиќ.

Филмскиот фестивал во истарскиот град Мотовун Грлиќ го основа затоа што во тоа време во хрватските кина играа само американски блокбастери, со специјални ефекти. „Имав ужасна потреба да предупредам дека има и други, мали прекрасни филмови во светот, со кои би комуницирале многу повеќе. Со години снимаме мали филмови, непознати приказни. И мислам дека на ваков филм израснавме добар број генерации“, рече Грлиќ.

Според него, во САД исчезнало се што не е блокбастер, а за независните, мали филмови веќе нема кина и сите се префрлиле на кабелска. „Не е прашање да се соберат три милиони за филмот, прашање е каде да се најдат шест за да влезат во кино. Ним им требаат двојно повеќе пари за да можат да влезат во кино, да можат да го рекламираат. Тоа веќе никој не го може“, истакна директорот.

Грлиќ изјави дека во одреден момент и кината ќе исчезнат и дека има огромна среќа што живеел во време кога кината биле голема работа, кога „имало каде да седне и да разговара за филмовите“. „Тоа беше ритуал. Ова денес е гледање на телевизија, што јас го нарекувам „филм на Мекдоналдс“. Разговарате на телефон, па одите во кујна да земете нешто, па се префрлате на друг филм. За раскажување приказна потребна е концентрација“, изјави Грлиќ.

Според него, затоа кино салата е „толку фантастична, таа темнина, големото осветлено платно“. Грлиќ призна дека никогаш не ги гледа своите филмови во театар со публика, бидејќи не сака да ги споделува своите впечатоци со другите.

“Го гледам филмот кога ќе го завршам. Седам во големата сала, ја заклучувам вратата и сам го гледам филмот. Сакам тоа чувство што го имам после тоа да остане со мене за тој филм”, рекол режисерот.

Рајко Грлиќ, кој е школуван на филмската академија ФАМУ во Прага, како режисер и косценарист има потпишано 11 долгометражни играни филмови, има и голем број телевизиски серии и филмови во кои е косценарист или продуцент. Меѓу нив е и култната телевизиска серија  „Бос в трње“ од 1975 година  во режија на Срѓан Карановиќ, за која е сценарист на сите десет епизоди, како и на „Грлом у јагоде“, исто така, од 1975 година.  Автор е и на десетина краткометражни играни и документарни наслови.

Во последните две децении Грлиќ е на релација меѓу Хрватска и САД – каде што работи како професор по филмска режија.