Првата работа беше да се уништи сѐ што е „српско“

Слично како српските власти во претходните години, Бугарите исто така ја сметаа Вардарска Македонија како своја територија, било етнографски или историски

Во сите делови на Македонија беше покрената безмилосна кампања за национализација од соодветната балканска држава со цел да се хомогенизира областа во национална смисла. На пример, на 21 септември 1913 година, српската влада донесе декрет за одржување на „јавната безбедност“ на новите области, со што Македонија практично беше ставена во вонредна состојба. Во следните месеци, бугарските егзархиски училишта и цркви беа затворени, учителите и свештениците беа отпуштени, а некои протерани. Заедно со илјадниците бугарофили Македонци, голем дел од нив емигрира во Бугарија. Сите бугарски книги и весници беа забранети. Македонските, но и грчките жители беа принудени да ја сменат наставката -ов или -ос во нивните имиња во српски -иќ.

Во водечките кругови на Бугарија, особено во офицерскиот кор и меѓу организираната македонска емиграција, сè уште постоеше волја да се отфрли „срамот“ од 1913 година и да се изврши ревизија на Букурешкиот мир во обновена војна.

Таквата можност се чинеше дека се појави со избувнувањето на Првата светска војна. На австрофилскиот кабинет на Васил Радославов, кој е на власт од Втората балканска војна, се најде во ситуација сѐ повеќе да му се додворуваат од двете завојувани страни, особено по влегувањето на Отоманската империја во војната. Од друга страна, беше под зголемен внатрешен политички притисок да ја искористи можноста за територијални придобивки. По успесите на Централните сили на Источниот фронт и очигледниот неуспех на инвазијата на Антантата на Дарданелите, владата на Радославов конечно реши активно да влезе во војната на страната на Тројниот сојуз. Последен пресуден фактор беше тоа што бугарската држава беше уверена дека профитот ќе биде цела Вардарска Македонија. Тоа доведе до објавувањето војна на Србија и заедничкиот поход со Централните сили, кој речиси цела Македонија ја стави под бугарска власт три години.

Слично како српските власти во претходните години, Бугарите исто така ја сметаа Вардарска Македонија како своја територија, било етнографски или историски. Етничките групи коишто не можеа да се асимилираат и национализираат беа гледани како нарушувачки фактор и, ако е можно, истиснати на еден или друг начин. Поинаку беше во случајот со македонското население. Од гледна точка на бугарската владејачка елита, ова се сметаше за „бугарско“, дури и ако тие можеби го „заборавале“ тоа во поединечни случаи, како што се Торбешите или Македонците србофили.

Многу брзо главно средство за „бугаризација“ на освоените области беа училишниот систем и формирањето на други културни институции, но и порепресивните мерки, иако тие не постоеја како подготвена стратегија или разработени планови кога се спроведуваа, туку беа импровизирани.

Првиот чекор беше дека сè што е „српско“ во културната сфера беше уништено или реинтерпретирано во национална бугарска смисла. На многу места беа одземени српски книги, карти и друг научен материјал. По предлог на бугарското Министерство за образование, тие потоа беа регистрирани од надлежни лица, доколку таквите беа достапни, а сите дела со уметничка или научна вредност беа пренесени во Државната библиотека во Софија. Меѓу нив имало големи делови од белградската универзитетска библиотека, која српската влада ја премести во Ниш по избувнувањето на војната и кои окупаторските власти во 1916 година ги префрлиле на Бугарската национална библиотека. Така, како дел од политиката за национализација се случи обемен грабеж на уметноста. На друго место, српските училишни архиви и српски учебници беа конфискувани, а некои уништени.

Во 1913 година во Вардарска Македонија имало околу 290 егзархиски училишта со 493 учители, главно во битолската и скопската околија. Тие сега треба да се реорганизираат и значително да се прошират

Истовремено, секогаш кога е можно, се вршеше притисок врз словенското население да се сменат завршетоците на нивните фамилијарни имиња од -ски на -ов. Но, како и дотогаш под српска власт, таквото барање наиде на гнев кај Македонците. Незадоволство предизвика и ригорозното задолжително воведување на бугарскиот пишуван јазик во канцелариите, училиштата, печатниците и прес-службите, иако само малкумина го совладаа бугарскиот пишуван јазик. Публицистот Волфганг Либал, кој работеше во Австрија, ја опиша оваа практика не како израз на окупациска политика, туку како јасна политика за анексија.

Но, спроведувањето на овие мерки не беше наредено и спроведено централно, туку им беше доверено на локалните општински и општински трипартитни комисии за извршување, што не беше енергично следено насекаде. Меѓутоа, како и во претходните децении, најважниот инструмент на бугаризациските напори беше училишниот систем. Во Бугарија, особено од крајот на 19 век, училиштето како посредник на „националните“ сеќавања сѐ повеќе се користеше од државата за „патриотската инструкција“ на младите и се користи за пропагирање на етничка Голема Бугарија. 

Како резултат на оваа принудна „патриотска“ просветна работа во две децении пред Првата светска војна се постигнува сè поуспешен продор на населението со национална култура на сеќавање. Сега беше направен обид да се примени овој „успешен рецепт“ на нови територии, имајќи предвид дека, со оглед на уморниот однос на населението низ Бугарија, „патриотското образование“ енергично се промовираше во училиштата и беа воведени и часови по историја и географија. Постојано внимание беше посветено на „ослободените“ области кои беа „насилно откорнати од бугарското тело“ и сега беа „повторно обединети“ со бугарската нација.

По распуштањето на егзархиските училишта од страна на српските власти во 1913-1915 година, бугарските државни средства биле употребени за нивно повторно воспоставување.

Во 1913 година во Вардарска Македонија имало околу 290 егзархиски училишта со 493 учители, главно во битолската и скопската околија. Тие сега треба да се реорганизираат и значително да се прошират. Според декретот на Министерството за просвета од 22 јануари 1916 година, двете области Македонија и Моравија биле поделени на четири училишни области Куманово, Струмица, Скопје и Ниш, кои ја координирале развојната работа. Во циркулар во февруари 1916 година, министерот за јавно просветлување, Петар Пешев, се заколнува во „нераскинливата љубов“ на Бугарија кон „повторно откриените браќа“ во Македонија. Трипартитните комисии кои сега беа формирани требаше да дејствуваат како привремени административни тела во заедниците за да се осигураат дека училиштата и читалните се соодветно изградени и дека науката е развиена во градовите и селата. Меѓутоа, брзо станало очигледно дека проширувањето на наставните капацитети за Бугарите немало за цел да го подобри образованието на населението, туку првенствено, понекогаш дури и исклучиво, да го промовира националниот бугарски идентитет. Во мај 1916 година, на пример, окружниот совет на Охрид бил недвосмислено информиран:

„На затекнатото население мора да му се стави до знаење дека биле Бугари со мали исклучоци и дека сега мора да се вратат во пазувите на нацијата, училиштето и црквата“.

Во циркуларите до претседателите на локалните трипартитни комисии во пролетта 1916 година, Министерството за образование уште еднаш ја истакна централната улога што ја игра ширењето на бугарската култура во новите области, за што требаше да се формира национална мрежа на училишта. Во таа насока, требаше да се формира национален образовен комитет, кој имаше задача, меѓу другото, да планира воведување на општо национално образование, да избере бугарски книги за читање и настава и да ги испрати до наставните и образовните институции за да бидат задолжителни. Понатаму, треба да се направи обид да се вклучи локалната интелигенција во оваа бугарска просветна работа и во образовните институции. Најзначајни членови на оваа комисија, која започнала со работа на 2 февруари 1916 година, биле претставници на Министерството за просвета, Софиската народна библиотека како и културните институции и средните училишта. Комисијата првенствено ги избра националните бугарски писатели, едноставната белетристика и селската литература. (Продолжува)