Падот на Куќата на Асад

Брзиот колапс, по 54 години, на сириската династија Ал Асад штотуку го трансформираше геополитичкиот пејзаж на Блискиот Исток. Молневитата офанзива на исламистичката милиција Хајат Тахрир ал-Шам (ХТС) ги изненади сите соседи на Сирија – и сите други. Веста дека претседателот Башар ал-Асад побегнал во Русија ја потврдува единствената обврзувачка вистина за војните: несаканите последици можат да се прошират многу подалеку од битката.

Нападот на 7 октомври 2023 година што Хамас го изврши врз израелските цивилни заедници кои се граничат со Газа предизвика земјотреси низ Блискиот Исток. Немилосрдната офанзива на Израел за уништување на Хамас во Газа и во Либан против Хезболах, практично ја уништи иранската „оска на отпорот“, додека Соединетите Држави и Обединетото Кралство ги удрија Хутите во Јемен, поддржани од Иран, како одговор на нападите на Хутите врз меѓународниот брод.

Граѓанската војна во Сирија започна во 2011 година кога режимот на Асад ги уништи мирните протести на „Арапската пролет“. Но, борбите во голема мера стивнаа по 2015 година, кога руската интервенција, заедно со помошта од Иран и Хезболах, ја свртеа војната во корист на Асад. Денес, со уништените полномошници на Иран и со исцрпените воени способности на Русија од нејзиниот кошмар во Украина, бунтовниците ја видоа својата шанса.

Со турска помош, а очигледно и на Катар, бунтовниците лесно ја прегазија изненадувачки тенката одбрана на режимот, а армијата на Асад капитулираше без битка. Откако иранските и руските покровители на Асад набрзина ги евакуираа своите сили и го оставија на неговата судбина, режимот изграден на тортура и масовна кланица повеќе не инспирираше страв.

Крајот на сојузот на Иран со Сирија, неговото главно упориште во арапскиот свет, ќе го преобликува регионалниот баланс на силите. Како што рече Мохамад Али Абтахи, поранешен ирански потпретседател два дена пред да побегне Асад, падот на сириската влада „би бил еден од најзначајните настани во историјата на Блискиот Исток… Отпорот во регионот би останал без поддршка. Израел би станал доминантна сила“.

Името Хајат Тахрир ал-Шам значи ослободување на Левантот, кој во политичката лексика на раниот калифат ги сочинува Сирија, Либан, Јордан и Палестина. Но, Абу Мохамад ал Џолани, водачот на ХТС, се обиде да проектира слика на нов вид исламисти. Се чини дека тој ги извлече потребните лекции од неуспесите на Ал Каеда и Исламската држава (ИСИС) и сега се гледа себеси како прагматичар кој се стреми само да ја „ослободи Сирија од нејзиниот угнетувачки режим“.

Знак за овој нов прагматизам се инструкциите на Џолани до неговите луѓе да му дозволат на сирискиот премиер, Мохамад Гази ал-Џалали, да продолжи да раководи со јавните институции додека тие не бидат официјално предадени. ИСИС ќе извршеше масовни егзекуции на војници и функционери.

Сепак, Ал Џолани води тврдокорна исламистичка организација. Оние кои очекуваат дека Турција може да го ублажи екстремизмот на ХТС, претпоставуваат дека Џолани би бил послушен војник на Турција.

Во секој случај, Ал Џолани се соочува со моќни политички ограничувања. Тој мора да се пресмета со огромен број ривалски милиции кои се обединија само за да го соборат Асад, како и со курдските сили кои побрзаа да преземат контрола над повеќе делови од источна Сирија, додека беа нападнати од турските сили на север.

За турскиот претседател Реџеп Таип Ердоган, амбициите на сириските Курди се закануваат да поттикнат националистичка субверзија во рамките на курдските заедници во Турција. Во 2019 година, Ердоган ја испрати својата војска да воспостави „безбедносна зона“ широка 30 километри во северна Сирија и да ги оттурне курдските борци од турската граница, област каде што Курдите ја искористија можноста од граѓанската војна за да консолидираат автономна енклава. .

Џолани сега мора да работи напорно за да најде компромис помеѓу желбата на Курдите да ја задржат својата автономија и амбициите на Турција да ги држи подалеку од граничната област. Дали Ердоган ќе ги толерира територијалните придобивки на Курдите што ги гледа како закана за националната безбедност на Турција? Дали Џолани, кој се стреми кон национална поддршка, ќе дозволи Турција да води војна против Курдите додека тој се обидува да формира владина коалиција со нив и да го поддржи територијалниот суверенитет на Сирија?

И покрај неговиот хроничен конфликт со сириските Курди, Ердоган смета дека падот на Асад е големо достигнување. Тој беше воодушевен од следењето на напредувањето на бунтовничките сили. „Идлиб, Хама, Хомс, а целта, се разбира, е Дамаск. … Наша желба е овој марш во Сирија да продолжи без инциденти“, рече тој по молитвата минатиот петок во Истанбул.

Со години, Ердоган и неговите катарски сојузници ги поддржуваат исламистичките групи низ Блискиот Исток. Тој се виде себеси во конкуренција со Иранците за тоа каков модел на исламска демократија треба да преовладува во муслиманските земји: шиитскиот фундаменталистички бренд или поумерената форма на Турција. Сега тој верува дека ја добил можноста да обликува ваков модел блиску до дома.

Иако сириските бунтовници имаат многу да му се заблагодарат на Израел за создавањето услови за нивниот успех, Израел нема илузии за своите нови соседи. Ал Џолани е роден во сириската Голанска Висорамнина (оттука и името Џолани), која Израел ја зазеде во војната во 1967 година, а чија анексија и суверенитет беа признати од американскиот претседател Доналд Трамп во 2019 година.

Со бунтовничкиот марш кон Дамаск, Израел не изгуби време во распоредувањето борбени единици долж сириската граница. Израел е загрижен за потенцијалните прелевања на вооружени групи во Голанската Висорамнина и обидите за напад на селата на Друзи на сириската страна на границата, чии жители имаат роднини во селата на израелската страна. Со сеќавањето на 7 октомври сè уште свежи насекаде во Израел, нема самозадоволство околу резервите на оружје во рацете на исламистите на границата.

Но, не треба да се потцени дрскоста на израелскиот премиер Бенјамин Нетанјаху. Ако пропадна сириската тиранија, зошто да не се обидеме да ја собориме и во Иран? Нетанјаху веќе не можеше да одолее на искушението да ги надмине обичните одбранбени мерки: тврдејќи дека договорот од 1974 година со кој се регулира поделбата на силите меѓу Израел и Сирија пропадна, тој им нареди на израелските трупи да ја преземат контролата и врз сирискиот дел на планината Хермон како тампон зона на суверена територија на Сирија и доминантните позиции во непосредна близина на неа.

Клучните сојузници на САД во регионот се слично загрижени. Тие, исто така, сакаа да го видат Асад да остане на власт, плашејќи се дека Сирија контролирана од исламисти може да стане рај за тероризмот. Според нивното мислење, Асад беше познато количество – и подобар од владата предводена од исламистички бунтовници, колку и да тврди дека е умерена.

Но, сега Асад го нема. Блискиот Исток повторно е во состојба на драматичен флукс што ги повикува сите, победници и губитници, да ја рекалибрираат својата политика.

(Шломо Бен-Ами, поранешен министер за надворешни работи на Израел, е потпретседател на Меѓународниот центар за мир Толедо. Текстот е дел од мрежата на „Проект синдикејт“.)