Оправдан ли е стравот од инфлација?

Ниската и стабилна инфлација е присутна дури и во услови на постојан раст на платите и кај нас и во Европа, феномен познат како „wage – price puzzle”

Мирче Јовановски

Во изминатата година во светот, а и кај нас, во економијата буквално се истурија огромни количества пари – за директна поддршка на ликвидноста на компаниите, но и за граѓаните со цел да се поттикне потрошувачката и така да се спаси стопанството од последиците од пандемијата со КОВИД-19. Ваквите мерки не се одразија на пораст на цените, односно на инфлацијата. Но, стравот дека инфлацијата ќе биде главниот проблем со кој ќе се соочат земјите во наредниот период е се поголем, особено поради продолженото дејство на пандемијата и новите економски пакети, како и очекуваниот економски раст.
Погледите најмногу се свртени кон САД, каде што неодамна беше усвоен нов пакет фискални стимулации вреден 1.900 милијарди американски долари и очекуваното закрепнување на таканаречените циклични сектори како што се финансиите, индустријата и секторот енергија.
Економистите стравуваат дека забрзувањето на економското закрепнување и огромниот фискален и монетарен стимул може да предизвикаат зголемена инфлација.
Во прилог на ова оди и истражување на Банката на Америка, според кое пандемијата веќе не е на врвот на листата со најголеми ризици, туку тоа е инфлацијата. Околу 37 отсто од 220 инвеститори (кои управуваат со вкупно 630 милијарди средства) одговориле дека се загрижени за инфлацијата што може да се случи до крајот на епидемијата, како и дека трендовите на пазарите на обврзници веќе предупредуваат на вакво сценарио.
Можат ли земјите во светот, а и Македонија да бидат втурнати во вителот на инфлацијата? Ова прашање го поставивме на Народната банка, најкомпетентната институција кај нас за инфлацијата, што заедно со одржување на стабилноста на националната валута – денарот се двете главни задачи во нејзиното работење како централна банкарска институција.

Побарувачката и трошоците растат, а финалните цени не се зголемуваат

Тимот на Дирекцијата за монетарна политика и истражување на Народната банка во одговор на прашањето на „Независен“, подготви детална анализа во која објаснуваат зошто до сега немаше инфлација и какви се очекувањата за наредниот период. Експертите од Дирекцијата на НБ не очекуваат позначајни притисоци преку каналот на побарувачката, иако не се исклучуваат ризици во однос на очекуваната динамика на цените кај нас, а кои главно се поврзани со големата променливост на цените на примарните производи на меѓународниот пазар. Еве ја нивната анализа: 

Монетарната политика во глобални рамки има релаксиран карактер уште од почетокот на глобалната финансиска криза од 2008 година, а значително дополнително олабавување следуваше како одговор на пандемијата на ковид -19. Во услови на пандемија, одговорот на носителите на монетарните и на фискалните политики во сите земји низ светот се состои во обезбедување времена и таргетирана ликвидоносна поддршка за намалување на економските последици од преземените мерки за заштита на здравјето на населението. Во тој контекст, голем број на централни банки се определија за намалување на основните каматни стапки, како и за дополнителни стимулативни мерки со цел да се обезбеди соодветна ликвидносна поддршка на економијата и да се одржи кредитниот циклус. Истовремено, фискалните власти ги реструктурираа своите буџети и пренасочија значаен износ на средства во обемни пакет-мерки за финансиска поддршка на најпогодените категории од населението и на најпогодените економски сектори. Така, кај развиените економии, дискреционите мерки изнесуваат повеќе од 9 отсто од БДП, со дополнителни 11 отсто во ликвидоносна поддршка; додека пак кај земјите во развој, дискреционите мерки изнесуваат повеќе од 3,5 отсто од БДП, со дополнителни 2 отсто во ликвидононска поддршка, велат од Дирекцијата за монетарна политика и истражување на Народната банка.

И покрај експанзивниот карактер на монетарната политика, веќе подолг временски период инфлацијата е потисната. Ниската и стабилна инфлација е присутна дури и во услови на постојан раст на платите и кај нас и во Европа, феномен познат како „wage – price puzzle”. При оцената на овој феномен, емпириските заклучоци потврдуваат дека забрзаната глобализација, зголемената пазарна конкуренција и засилената интеграција во глобалните синџири на производство по кризата се фактори коишто создаваат надолен притисок врз цените. Имено, токму поради ефектите од овие процеси, можно е и во услови на растечка побарувачка и раст на трошоците за одделните инпути, финалните цени да не се зголемуваат, а притоа компаниите да ги стеснуваат профитните маржи. Овој феномен е разгледуван и на нашиот случај, имајќи предвид дека и кај нас трошоците за труд по единица производ бележат раст, а инфлацијата останува ниска и стабилна. Од друга страна, просечната маржа се намалува забрзано за време на кризата, расте (во просек) во периодот што следува, за да од вториот квартал на 2017 година па сѐ до при крајот на 2019 година повторно се намали. Ваквите поместувања упатуваат дека растот на трошоците за труд по единица производ фирмите не го пренесуваат во целост врз цените на финалните производи, туку дозволуваат намалување на нивните маржи, појава која е забележана и во економиите од Еврозоната. Воздржаноста на фирмите од пренесување на товарот од зголемените трошоци за труд кон крајниот потрошувач во основа во литературата се поврзува со зголемувањето на степенот на пазарна конкуренција, неизвесноста околу идната побарувачка, можноста на компаниите за прилагодување на билансите.
Појавата на вирусната инфекција во 2020 година актуелизира повторни дебати околу нејзините ефекти врз тековната и идната инфлација.

Минатите историски епизоди на пандемии, главно резултирале во нагорни притисоци врз инфлацијата, поради ограничената понуда. Во оваа криза нема видливи знаци на подгревање на инфлацијата. За илустрација, вкупната просечна стапка на инфлација во еврозоната изнесува само 0,3 отсто за цела 2020 година. Ограничувањата во движењето и социјалната интеракција, намалувањето на искористеноста на производствените капацитети и прекините во глобалните синџири на производство, забрзаната дигитализација, промените во потрошувачките навики и однесувањето на населението, како реакција на новонастанатите околности – сето ова се фактори кои делуваат врз цените. Засега очигледно, пониската побарувачка во вакви специфични околности и потребата за нејзино одржување преку „прифатливи“ цени, оневозможуваат поголеми ценовни прилагодувања.

Ризици, сепак, постојат

Во секој случај, појавата на пандемијата стави дополнителен акцент на потребата да се проучат структурните фактори, како и трендовите кои влијаат врз цените. Во овој контекст, особено се значајни идните промени во глобализацијата, пазарната конкуренција, дигитализацијата, финансиските услови и текови, интегрираноста во глобалните синџири на производство, како и состојбите на пазарите на труд, велат од Дирекцијата за монетарна политика и истражување на НБ.
Во анализата тимот на Дирекцијата се осврнува и на очекувањата за нашата економија.
Во однос на стапката на инфлација во нашата економија, таа е стабилна и ниска веќе подолг временски период. Просечната стапка на инфлација во изминатите десет години изнесува околу 1,4 отсто.

Што се однесува до идната патека на цените во домашната економија, оваа година и во наредниот двегодишен период, во согласност со последните макроекономски проекции, ние не очекуваме позначајни инфлациски притисоци.

Стапката на инфлација во 2020 година изнесуваше 1,2 отсто, за оваа година очекуваме да достигне 1,5 отсто и потоа да се приближи до нивото од околу 2 проценти во 2022-2023 година, велат од Дирекцијата за монетарна политика и истражување на НБ.
Од таму објаснуваат дека инфлацијата во изминатата година главно беше движена од неекономски фактори, што доведоа до поместувања и на страната на понудата и на страната на побарувачката на одредени пазарни сегменти. Дополнително, во 2020 година дојде и до неколку административни промени, како зголемувањето на акцизата за цигарите и горивата и цените на електричната енергија што исто така се одрази врз динамиката на цените. За тековната 2021 година, соодветно на очекуваниот раст на увозните цени, очекуваме и умерено повисоки цени на храната и енергијата, а позитивна ќе биде и стапката на базична инфлација. Притоа, на краток до среден рок, а во услови на проектиран умерен раст на економијата, не оценуваме позначајни притисоци преку каналот на побарувачката.

Секако, ризици во однос на очекуваната динамика на цените постојат и главно се поврзани со големата променливост на цените на примарните производи присутна на меѓународниот пазар, која е дополнително нагласена во тековната здравствено-економска криза.
Согласно последните проекции на домашните и меѓународните финансиски институции, дополнителен нагорен притисок на цените на среден рок не се очекува ниту во еврозоната како наш клучен трговски партнер. Првичните оценки за годишната стапка на инфлација во еврозоната за јануари 2021 година упатуваат на неочекувано забрзување на инфлацијата, која од -0,3 отсто во декември 2020 година, достигна 0,9 отсто. (Порастот на инфлацијата делумно е ефект на еднократни фактори: промена во пондерите за пресметка на инфлацијата, укинување на привремената мерка за намален ДДВ воведена заради пандемијата, воведување на дополнителна такса за емисија на CO2 во транспортниот и градежниот сектор и зголемување на законската минимална плата од 01.01.2021 во Германија, како и задоцнета или откажана зимска распродажба на облека и обувки во дел од земјите која вообичаено е во јануари).
Ваквото забрзување засега се оценува дека е од привремен карактер поради тоа што поизлегува од еднократни фактори, и упатува на можност за нешто повисоки инфлациски остварувања оваа година од очекуваните, но и натаму далеку од посакуваната целна стапка на ЕЦБ од 2 проценти. Дополнително, согласно најновите макроекономски проекции на ЕЦБ од декември 2020 година, стапката на инфлација во еврозоната се очекува постепено и умерено да се придвижи до 1 оттсто во 2021, 1,1 отсто во 2022 и 1,4 отсто во 2023 година.
Сепак, со оглед на околностите поврзани со пандемијата, постои веројатност дека во некој следен среднорочен период економиите ќе се соочат со повисоки нивоа на инфлација, по тековно ниските па дури и негативни стапки. Во прилог на ваквата констатација се и измените кои ги направи ФЕД, како и предложените измени во стратегијата на ЕЦБ, кои овозможуваат поголема флексибилност во водењето на монетарната политика во однос на отстапувањето од инфлацискиот таргет, односно при оценката на монетарната поставеност овие централни банки ќе се водат од просечно инфлациско ниво за одреден период, наместо од тековното ниво на инфлацијата. Секако, доколку дојде до подолгорочна дестабилизација на цените, централните банки можат да ја затегнат монетарната политика за да го забават евентуалното прегревање на економиите, вели тимот на Дирекцијата за монетарна политика и истражување на Народната банка за „Независен“.