Њујорк Тајмс: Мислите дека нашите политички лидери се себични? Сетете се на Aлександар Велики

Во новото раскажување на последните години на македонскиот војсководец Александар Велики, Рејчел Кусер покажува што се случува кога соништата за освојување се среќаваат со реалноста.

Тешко е да се стигне до крајот на светот кога не знаеш каде е. Тоа беше повторливиот, на крајот несовладлив, предизвик со кој се соочи македонскиот крал Александар Велики кој ја градеше империја во последните седум години од неговиот живот, бурен период што сега се разгледува во книгата „Александар на крајот на светот“ на класичарката Рејчел Кусер.

Нејзината приказна започнува во 330 п.н.е. непосредно пред убиството на персискиот крал Дариј III, кого Александар го поразил во битката кај Гавгамела претходната година, а завршува со смртта на Александар во Вавилон во 323 п.н.е. Помеѓу тие датуми Александар водеше сè повеќе космополитска војска низ поголемиот дел од она што беше за медитеранскиот народ познатиот свет, дивеејќи низ Иран и во Централна Азија, над планините Хиндукуш и во индискиот потконтинент, покорувајќи ги сите и сè пред него и бирајќи локални воини да се борат за него на патот.

Не можејќи да застане, 32-годишниот освојувач бил на работ да ја нападне Арабија кога интервенирала смртта. Тоа била последната фаза од неговата воена кариера – преполна со бруталност, заговори, компромиси, неуспеси, пресврти и бунтови – што, тврди Кусер, го направи голем.

Нејзината проза е засилена и нејзините описни моќи восхитувачки се издигнуваат на задачата да го прикаже светот во кој дејствувал Александар. Осилен од разурнувањето на персиската престолнина Персеполис во 330 п.н.е., Македонецот водел војска од 17.000 кон градот Екбатана во северозападен Иран. Кусер повикува нови археолошки докази, од кои некои се убедливи, за да го поддржи нејзиниот аргумент дека Александар бил повеќе интеграционист отколку што е општо признаено. Културната асимилација може да оди  на двата начина. Јужноазиските претставувања на Буди и бодисатви, да дадеме еден пример, сведочат за широко распространетата имитација на фризурата на Александар.

Карактеризацијата на односот меѓу кралот и неговите луѓе додека траеше воената кампања – меѓусебното обожавање со блесоци на горчливо обвинување – е особена убедлива. Тензиите брзо се разгореле кога Александар се обидел да ги спои своите новодобиени персиски војници (наскоро ќе им се придружат во постојано растечката војска од Скитите, Бактријците, Согдијците и Индијците) со неговото македонско воено јадро. Македонците негодувале поради брзата прегратка на нивниот крал на персиската облека, обичаите и сопругата Роксана, заедно со неговото назначување на Персијците на високи политички и воени команди.

Настрана од културната флуидност, во книгата се прикажуваат претежно лојалните, долготрпеливи и уморни македонски воини на Александар. Александар бил тежок, често несовесен водач на кој понекогаш му требал спас од себе. На лов во 328 п.н.е., нивниот крал кој барал слава инсистирал да убие лав со една рака. Откако го тргнал настрана својот телохранител и го убил ѕверот со само едно фрлање на копјето, Македонците наредиле повеќе да не смее да лови пешки и мора секогаш да биде придружуван од офицери.  „Тие се обидуваа да затворат молња в шише“, пишува Кусер.

Во срцето на оваа книга лежи дефинирачкото прашање поставено и од војниците на Александар и од генерации историчари оттогаш: Зошто тој продолжил да војува толку немилосрдно, сè подалеку на исток? Зошто, на пример, се обидел да ја освои Индија во 327 п.н.е.? Во обидот да одговори на ова, Кусер се соочува со истите тешкотии со кои се соочиле најраните биографи на Александар, чии дела не преживеале во целост. Во најцелосниот извештај, оставен од грчкиот историчар Аријан половина милениум по смртта на Александар, стои оценката дека индиската кампања била поттикната од потосот на кралот (грчки „силна желба“) да го има она што не го поседувал. Можеби подеднакво бил воден од прекрасните богатства што ги нуди Индија, како и од едноставна љубопитност. Упатувањето на југ преку долината Инд од пацифицираниот  Авганистан, исто така, можеби се наметнало како разумен начин да се стигне до неостварливиот  кружен „океан“, кој Аристотел, учителот на Александар од детството, го сметал за крај на светот – природна граница за освојувања, смртна или божествена.

На крајот на краиштата, освојувачите треба да освојуваат, а апетитот на Александар, како што јасно кажува Кусер, бил ненаситен. Според зборовите на Аријан, „му се чинеше дека војната нема крај додека има непријател“, што го прави некој вид претходник на војната против тероризмот во 21 век, предводена од САД и еднаш наречена „Војна засекогаш“.

Трошоците за оваа опсесија станаа појасни по неговата смрт. Ако Александар потрошил повеќе време управувајќи со својата империја, а помалку на нејзиното бескрајно проширување, таа би можела да биде поставена на поцврсти темели и да не се распадне речиси веднаш. Кусер не ја истакнува споредбата, но и монголскиот освојувач Џингис Кан и неговиот турски наследник Тимур ги имитираа епските оружени подвизи на Александар, но додадоа подолготрајни царски наследства на нивните зачудувачки достигнувања. (Њујорк Тајмс)