„Љубовта е пак овде“: 250 години од појавувањето на „Страдањата на младиот Вертер“ од Гете

Средина на септември 1774 година. Во витрините на книжарниците во Лајпциг е изложен роман во два тома, „Страдањата на младиот Вертер“,чиј автор дотогаш не го знаат многу луѓе. Освен неколку критики со дрзок тон, сѐ што знаеме за него е дека има драма која предизвика внимание, потекнува од богато и влијателно семејство, има голема уста, женкар. Некои едноставно го нарекуваат „моден мајмун“.

За разлика од многу книги од тој период, приказната за неговиот роман се одвива „во денешно време“: неговиот заплет започнува во мај 1771 година и завршува пред Божик 1772 година. Неочекуваниот успех ги изненадува сите; издавачот како и книжарите. Се продава за неколку секунди, дури ни авторот Јохан Волфганг Гете нема копија, половина век подоцна ќе мора да го побара и онака скапото прво издание на аукција. До крајот на годината ќе биде препечатен седум пати, ќе се чита во најоддалечените делови на Германија, а многу луѓе ќе добијат пристап само до едно од сè поголемите пиратски изданија. Наскоро ќе биде преведен на многу јазици и за него се зборува низ цела Европа.

Облеката на главниот лик создава мода. Како неговото самоубиство. Иако нејзиниот автор ќе напише дека „биди маж и не следи“, многу луѓе ќе се самоубијат со книгата во џеб. Освен тоа, авторот ги моделирал ликовите на живи фигури, кои и тие ги преземаат. Нивните животи исто така се превртени; толпата оди на аџилак во неговата куќа, современите папараци го следат секој негов чекор. Но, и животот на авторот е темелно превртен од успехот. Анонимниот млад човек од село станува светски познат со еден удар. Тој повеќе не може да избега од својот роман, неговата тежина ќе го тежи до крајот на животот. Дури и надвор од тоа.

Наводно Наполеон го прочитал романот дури седум пати. На средбата во 1808 година, Наполеон бил засрамен и не знаел многу да му каже на поетот-принц. Во тоа време, Гете веќе стана невидлив во сенката на сопствената статуа. Исто како што Вертер стана митска личност. За неколку години, неговото самоубиство стана дел од европската култура како и борбата на Дон Кихот против ветерницата, или борбата на Јозеф К. во бирократската мрежа. Дури и влезе во речникот на психијатријата како „Вертеровиот ефект“. „Вертер, како добар фројдовец, ја сецира горчината на мајка си наместо својата“, ќе напише Каринти. Дури и оние кои не го прочитале романот ја знаат неговата приказна.

Јохан Волфганг фон Гете штотуку наполни 25 години кога беше објавен неговиот прв роман „Страдањата на младиот Вертер“ – љубовна приказна во која се занимава со конфликтот помеѓу срцето и разумот, како и со деструктивните последици од невозвратената љубов и егзистенцијален очај.

Главниот јунак на романот во писмата е Вертер, млад правник, како и самиот Гете во тоа време, кој секогаш го нарекуваат со презимето и се чини дека нема име. Вертер е чувствителен и страстен млад човек кој се вљубува во Лоте. Сепак, таа е свршеница на угледниот и рационален Алберт. И тука е маката.

Лоте е љубезна, грижлива и внимателна кон Вертер, но таа е искрена од самиот почеток и јасно му дава до знаење дека го сака својот Алберт и не сака да започне романтична врска со него. Таа ужива во друштвото на Вертер и е свесна за неговите чувства, но се обидува да го балансира нивното пријателство со нејзината врска со Алберт.

Сепак, во текот на година и половина, се развива длабока емотивна врска помеѓу Лоте и Вертер, Вертер сѐ повеќе се предава на чувствата за неа и на крајот копнежот ја надминува љубовта на платно. Тој се обидува да ја бакне… Не можејќи да се справи со чувствата, изолиран и не гледајќи друг излез, Вертер си го одзема животот.

Гете го напиша романот на 25 години. Тој делумно беше инспириран од настаните од неговиот живот, и го напиша за само еден месец. Објавен пред почетокот на саемот на книгата во Лајпциг (29 септември 1774 година) и – веднаш стана бестселер. Додека некои тоа го гледаа како напад на буржоаскиот брак и морал, други го земаа страсниот млад човек како пример.

Првото издание на романот се појави анонимно и започнува со краток вовед на „уредникот“. Дека овој „уредник“ е фиктивен, исто како и писмата што следат, читателите на тоа издание не можеа да го препознаат.

Овој уметнички трик сугерираше дека писмата упатени до најдобриот пријател на Вертер, Вилхелм, се автентични. Улогата на Вилхелм му падна на читателот: тој станува соучесник во интимните чувства што навидум автентичниот писател на писмо му ги открива на најблиската личност.

Дури подоцна, по големиот успех на романот, стана познато дека Гете е автор, а следните изданија го носеа неговото име.

Во таканаречената епоха „Sturm und Drang“ – време во кое младите писатели и уметници се бореа против опседнатоста со рационалноста меѓу благородништвото – Гете ја погоди младата генерација со својот Вертер.Тоа се манифестираше, меѓу другото, и со имитирање на модата опишана во романот.

„На пример, луѓето облечени како Вертер – сина јакна и жолт елек – што беше сосема невообичаено“, вели Хајнц Дриг, професор по историја на литературата од 18 и 19 век на Универзитетот Гете во Франкфурт.

Феноменот често се нарекува „Вертерова треска“ Дриг го опишува Вертер како „пан-европски феномен“, а исто така е многу популарен во Источна Азија до ден-денес.

Сепак, влијанието на Вертер имаше и темни страни. Имено, „Вертеровата треска“ го вклучува и „Вертеровиот ефект“: по објавувањето на романот дошло до низа самоубиства кои биле поврзани со приказната на романот.

Поради ова, Гете објавил втора верзија на романот. Беше поопширна и имаше за цел да им помогне на читателите да се дистанцираат од Вертер.

Терминот „Вертеровиот ефект“ беше измислен – 200 години подоцна – од социологот Дејвид Филипс за да објасни како романтизираните прикажувања на самоубиства во медиумите може да доведат до имитативно однесување, особено кај младите луѓе. (Н.В.)