Кога демократијата треба да ги спречи политичарите да се кандидираат за функција?

Во минатото веќе имаше заеднички обид да се искористи уставот на САД за да се спречи претседателот да бара реизбор. Се тврдеше дека претседателот ќе добие поддршка од народот, но Уставот беше против него. Што сакаа гласачите – не беше важно.

Овој обид требаше да стане познат како „роденизам“. Претседателот кој бараше реизбор беше Барак Обама, а најзабележителен поборник да се почитува условот да е роден Американец беше  се разбира, Доналд Трамп. За Трамп и неговите поддржувачи, Обама не требаше да биде претседател без оглед на тоа што сакаа гласачите. Тие рекоа дека уставот е против него: претседателот мораше да биде државјанин на САД со природно потекло.

Се разбира, родилизмот беше луда и невистинита теорија на заговор: Иако беше по потекло од Африка, Обама беше државјанин на САД по местото на раѓање и природно потекло. Но, не потсетува дека кога на Трамп му одговара да го користи уставот за да ја блокира народната волја, тој ќе го стори тоа.

Навистина, кога Трамп ги загуби и народното гласање и гласањето за изборниот колеџ во 2020 година, тој се обиде да ги искористи ексцентричните правни теории на Џон Истман и другите за да поигрува со уставот, така што потпретседателот Мајк Пенс требаше да интервенира во обично формалното пребројување на гласовите на изборите за да го олесни реизборот на Трамп.

Повторно, на Трамп и неговите поддржувачи не им беше важно каков глас беше народниот (наспроти изборниот колеџ) и тој негираше дека во секој случај изгубил. 

Трамп сега тврди дека треба да му биде дозволено да служи уште еден претседателски мандат: дека неговата популарност значи дека не треба да има уставна пречка тој повторно да биде претседател. Навидум, американскиот устав е против него. Во 22-от амандман изрично се вели дека „Ниту едно лице не смее да биде избрано на функцијата претседател повеќе од два пати“.

“Но, аха!” велат Трамп и неговите поддржувачи. Тоа само го спречува повторно да стане претседател на избори. Што ако тој застане како потпретседател на чело, како што направи Владимир Путин со Дмитриј Медведев, кој потоа среќно поднесе оставка за да му дозволи на Трамп да ја преземе власта? Или што ако Трамп некако ја одигра претседателската линија на наследување за да стане претседател на друг начин?

 Овде постои фрустрација што 22-от амандман не е толку јасен колку што може да биде ниту , пак, уредно се врзува со 12-тиот амандман за тоа кој може да има право да биде претседател и потпретседател. Ова е без сомнение затоа што идејата за претседател кој сака некако да отслужи понатамошен мандат без избори не им падна на ум на оние што ги подготвуваа амандманите.

Доколку оние кои го подготвија 22-от амандман беа прашани од официјален случаен минувач во 1947 година за тоа дали треба да вклучи и трет мандат и како  да бидат избрани за трет мандат, без сомнение тие ќе кимнеа со главата и ќе речеа „секако!“. 

Оттука, ни останува одредбата која може да му обезбеди простор на Трамп да отслужи понатамошен мандат, со поддршка на мотивираното размислување од симпатичните конзервативни судии и политичката соработка на соучесниците од типот на Медведев. Уставот требаше да го спречи Обама да биде претседател, рече  Трамп, но мене нема да ме спречи.

Кога ќе се свртиме кон Франција, имаше еден политички лидер кој бараше на секој избран функционер осуден за злоупотреба на средства да му се забрани доживотна јавна функција. Тој политички лидер беше, се разбира, Марин Ле Пен уште во 2013 година.

Ле Пен сега е избрана функционерка осудена за злоупотреба на средства. Таа, исто така, сега има поинаков став откако доби петгодишно ограничување, изречена по нејзината пресуда за проневера. „Нема вака лесно да се подложам на негирање на демократијата“, вели Ле Пен од 2025 година, за разлика од Ле Пен од 2013 година.

Како и Трамп, Ле Пен ја смени својата позиција околу тоа дали  законот треба да ја ограничи нејзината способност да бара политичка моќ. Ова не е изненадување. Политичарите имаат тенденција да бидат неконзистентни, а лицемерието ретко е фатален политички порок. Но, тоа ја поткопува идејата дека Трамп, Ле Пен и другите имаат апсолутна посветеност на тоа гласачите секогаш да го имаат последниот збор. Ако можат да го искористат законот за блокирање на противникот, ќе го сторат тоа.

Во Англија, можеби постои слична недоследност. Успешниот левичарски политичар од Лондон, Лутфур Рахман, кој во моментов го извршува втор мандат како градоначалник на Тауер Хамлетс, доби забрана за вршење јавна функција од пет години поради изборна измама, пропратено со аплауз и овации на многумина од политичката десница.Она што го бараа гласачите беше, во тоа време, помалку важно отколку судот правилно да го применува законот. Сега се чини дека некои од оние кои ја поддржаа таа забрана се згрозени од ограничувањата на Ле Пен, исто така осудена за измама.Основното прашање овде е дека изборите се нужно регулирана активност. Тие можат да постојат само по пат на закон и законот предвидува кој може да се кандидира и како може да биде избран.Секоја демократија има ограничувања за тоа кој може и не може. Во Англија постојат неколку начини на кои можете да станете  неподобни или да станете дисквалификувани. Ниту еден од нив не е контроверзен. И, како што често забележуваат конзервативните политичари и експерти, со правата доаѓаат и одговорностите – а правото да се бара избор веројатно ја носи со себе одговорноста да не се прекрши законот. (Проспект)