Клучот беше во Вадим Красиков: Како течеа тешките преговори за големата размена на затвореници меѓу Русија и Западот

Кон крајот на јуни, претставници на ЦИА одржаа таен состанок со руските разузнавачи во неоткриен главен град на Блискиот Исток за да презентираат предлог за можна размена на затвореници. Тоа беше последната во серијата понуди што американските официјални лица ѝ ги дадоа на Русија во долгогодишните напори да обезбедат ослободување на Американците затворени во Русија.

Но, овој пат, ЦИА имаше нешто ново да понуди: Вадим Красиков, руски атентатор кој беше осуден за егзекуција на човек среде бел ден во Берлин и отслужуваше доживотна казна затвор во германски затвор.

Предлогот што ЦИА им го понуди на Русите тој ден беше кулминација на повеќемесечната работа на американските функционери да ги убедат Германците да го ослободат Красиков, за кој се смета дека има блиски врски со рускиот претседател Владимир Путин. Огромната зделка претставена тој ден вклучуваше размена на рускиот убиец за двајца Американци од висок профил, затворени во Русија под неосновани обвиненија за шпионажа: поранешниот американски маринец Пол Вилан и новинарот на „Волстрит џорнал“, Еван Гершкович.

Руските власти го вратија предлогот во Москва. На почетокот на јули, во телефонскиот разговор со директорот на ЦИА, Бил Барнс, руската страна им укажа на Американците дека начелно се согласуваат со договорот, но спецификите сè уште треба да се пронајдат. Потоа, на 17 јули, Москва формално ги прифати условите со пренесување на нивниот одговор до ЦИА, поставувајќи го теренот за најголемата размена на затвореници меѓу САД и Русија од Студената војна, во која беа вклучени 24 затвореници и седум земји.

Тоа беше неверојатно брз заклучок на долгогодишните макотрпни преговори меѓу САД и повеќе од половина дузина земји. Тоа го означи крајот на мачното искушение за Гершкович, кој минатиот месец беше осуден на 16 години затвор по повеќе од една година помината во затвор, и за Вилан, кој беше во руски притвор речиси шест години, многу од нив во далечински логор за принудна работа.

Договорот, исто така, ја донесе дома руско-американската новинарка Алсу Курмашева и го ослободи истакнатиот критичар на Путин, Владимир Кара-Мурза, кој е легален постојан жител на САД.

Во четвртокот, Гершкович, Вилан и Курмашева влегоа во американски авион во Турција кој леташе кон американско тло, еден од повеќе од половина дузина авиони на преполниот асфалт во Анкара тој ден – сведоштво за невидениот број земји вклучени во комплексните повеќемесечни преговори.

„Договорот што го овозможи ова беше подвиг на дипломатија и пријателство“, рече претседателот Џо Бајден во изјавата од Белата куќа во четвртокот. „Повеќе земји помогнаа да се направи ова. Тие се приклучија на тешки, сложени преговори на мое барање“.

Доцна во четвртокот вечерта, ослободените Американци слетаа на американска територија во заедничката база Ендрјус, каде што беа пречекани од членовите на семејството, Бајден и потпретседателката Камала Харис.

Овој извештај се заснова на разговори со десетина американски функционери кои зборуваа за интензивните напори што администрацијата на Бајден ги вложи во преговорите – вклучително и надминување на неочекувани пречки кои понекогаш се закануваа да ја попречат целата операција.

Клучно за договорот беше способноста на претседателот Бајден да го убеди германскиот канцелар Олаф Шолц да го ослободи Красиков, рускиот затвореник што Путин најмногу го бараше. Кога Красиков беше осуден за убиство на поранешен чеченски борец, германскиот суд што го осуди рече дека тој дејствувал во име на руската држава, стрелајќи во својата жртва во „стил на егзекуција“ сред бел ден.

Администрацијата на Бајден со години бараше ослободување на Вилан, а во јануари 2023 година, американските разузнавачи се сретнаа со нивните руски колеги во неименувана трета земја за да понудат предлог за размена на Вилан за двајца руски државјани кои се чуваат во Словенија. Русија тогаш ја одби понудата, а повторно во март истата година во телефонски разговор со Барнс.

Потоа, ситуацијата се промени: во март 2023 година, руските безбедносни сили го уапсија Гершкович за шпионажа, истото обвинение против Вилан, кое САД жестоко го негираа. Сега, Русите – кои вообичаено сакаат паритет во нивните замени – сакаа две размена со висока вредност за возврат.

Администрацијата на Бајден веќе го размени својот највреден руски затвореник, осудениот трговец со оружје Виктор Боут, во замена за ослободување на кошаркарката Грајнер. Тоа ги остави без руски шпиони со висока вредност во притвор, па официјалните лица почнаа да ја пребаруваат земјината топка по руски затвореници, ангажирајќи се во тивка дипломатија со сојузниците за да најдат други за да склучат договор.

Во ноември истата година, офицерите на ЦИА во Москва предложија понуда за размена на четворица руски затвореници кои ги држат Норвешка, Полска и Словенија во замена за Вилан и Гершкович.

Но, кога Русија ја одби понудата, на американската страна ѝ стана јасно дека Русија го сака Красиков. Никој друг не беше важен.

Сега, американската влада, работејќи преку разузнавачките канали, Стејт департментот и Советот за национална безбедност, ќе треба да ја убеди германската влада да го замени.

Имаше повеќе тајни разговори, одржани преку таен канал на ЦИА, преку кој агенцијата работеше со години за да спроведе чувствителна дипломатија со Москва, од кои некои вклучуваа и можно ослободување на рускиот дисидент Алексеј Навални во замена за Красиков.

Придобивањето на Германците

Пред ЦИА да донесе сериозен предлог до руската страна во кој беше вклучен Красиков, администрацијата на Бајден мораше да ја натера Германија да се согласи.

Државниот секретар Антони Блинкен дознал преку високиот функционер на Стејт департментот, Џејмс Рубин, кој разговарал со тимот на Навални дека има причина да се верува дека Германија ќе се согласи да го замени Красиков доколку има убедлив морален императив, изјави висок претставник на Стејт департментот. Тоа не беше решение за проблемот, но влијаеше на тоа како администрацијата размислуваше да ја прифати Германија.

На состанокот на Г7 во април 2023 година, Блинкен ја покрена идејата за понуда на Красиков со германската министерка за надворешни работи Аналена Баербок.

Официјалните лица работеа тивко во текот на оваа година за да ја натераат германската влада да се согласи да го ослободи Красиков – вклучувајќи ги и молбите и од Бајден и од Харис.

Бајден го покрена ова прашање со Шолц во јануарскиот телефонски разговор и повторно разговараше со него во февруари за време на состанокот во Овалната соба. Во тој момент, официјалните лица на САД сметаа дека договорот има добри шанси да се склопи, според претставник на администрацијата.

Смртта на Навални

Но, тогаш се случи уште еден удар: На 16 февруари 2024 година, Навални почина во руски затвор. САД работеа на вклучување на Навални во договорот. „Сè се олади“, по смртта на Навални, рече еден американски функционер запознаен со разговорите.

„Во тој момент на тој ден, тимот се чувствуваше како ветрот да е изваден од нашите едра во однос на напорите да ги вратиме Пол и Еван дома“, изјави висок претставник на администрацијата за новинарите во четвртокот наутро.

Смртта на Навални беше јавно објавена во почетокот на Минхенската безбедносна конференција во февруари, фрлајќи сè во опасност.

Харис, која беше во Германија на конференцијата, го притисна Шолц да го олесни ослободувањето на Красиков на приватен состанок со германскиот канцелар. Откако го заврши закажаниот состанок со Шолц, таа побара од целиот персонал да ја напушти просторијата за она што американските официјални лица понекогаш го нарекуваат „ограничена билатерална средба“, каде што остануваат само по еден помошник за потпретседателката и канцеларот.

Во тој интимен разговор, Харис нагласи дека ослободувањето на Красиков ќе биде критично за договорот, изјави претставник на Белата куќа за Си-Ен-Ен.

Не беше само Германија што требаше да се приклучат на САД. Уште во Минхен, Харис побара и средба со премиерот Роберт Голоб од Словенија. Главната цел на тој состанок, изјави претставник на Белата куќа, беше да се изврши притисок врз премиерот да продолжи со ослободувањето на двајцата руски државјани кои беа во словенечки притвор, а кои САД исто така ги идентификуваа како главен приоритет за Русите – двајцата што Русија сама ги отфрли за ослободувањето на Вилан уште во 2023 година.

Бајден ги притискаше и Словенците. Неодамна, пред два викенда, само неколку моменти пред да објави дека ќе ја заврши кампањата во 2024 година, Бајден му се јави на словенечкиот премиер за да го повика да се склучи договорот.

Дури во последните недели Москва се согласи на договорот на маса. Откако го дадоа своето одобрение, работите почнаа брзо да се движат.

Кон крајот на јули, во забелешките на Форумот за безбедност во Аспен неколку дена по пресудата на Гершкович, Саливан беше прашан за напорите за ослободување на новинарот на „Волстрит џорнал“.

„Сè што можам да ви кажам е дека сме ласерски фокусирани на ова; ние сме решени да го оствариме тоа. И ќе го сметам за една од најважните работи од сега до крајот на годината, а особено сега на крајот на месецот, да се обидеме да направиме нешто каде што можеме да го вратиме дома“, рече тој.

Како што се приближуваше крајот на јули, сигналите стануваа уште појасни. Беа издадени помилувања за некои од лицата вклучени во размената. Локациите на другите уапсени одеднаш беа непознати.

На 26 јули, специјалниот претседателски пратеник за прашања на заложниците Роџер Карстенс телефонски разговараше со Пол Вилан во неговиот оддалечен затворски логор во Мордовија. Карстенс не можеше да му каже никакви детали за претстојната размена, но тој можеше да добие чувство за тоа како се чувствува Вилан, кој беше оптимист.

Џеф Флејк, американскиот амбасадор во Турција, рече дека постои постојан страв од последните неколку недели што може да значи крај на договорот, особено со толку многу подвижни делови за размена и толку многу луѓе вклучени.

На 1 август, сите напори влегоа во плод, како што се одигра историскиот договор.

„Денес беше многу добар ден“, рече Саливан. (Си-Ен-Ен)