Клучен самит на ЕУ за планот за закрепнување вреден 750 милијарди евра

Дводневниот самит почнува утре, но не е исклучена можноста да продолжи до недела, а доколку нема договор, може да се очекува уште еден во текот на јули

Лидерите на земјите членки на ЕУ ќе се обидат да постигнат договор за повеќегодишен буџет и план за закрепнување на економијата од последиците од кризата со коронавирусот утре и задутре на првиот самит со физичко присуство од избувнувањето на пандемијата.

– До пред една недела, немаше никакви знаци дека може да се постигне договор, но во последните три дена атмосферата се смени. Има голем притисок и е видлив интересот на мнозинството за постигнување договор, вели дипломатски извор во изјава за западни медиуми дадена денеска.

Не е исклучена можноста самитот да продолжи до недела, а доколку нема договор, може да се очекува уште еден во текот на јули.

Повеќегодишната финансиска рамка (ВФО) е седумгодишен буџет на Европската унија. За разлика од националните буџети, кои главно се користат за обезбедување јавни услуги и финансирање на системот за социјално осигурување, европскиот буџет е инвестициски буџет што овозможува долгорочно планирање на инвестициите во политичките приоритети на Унијата.

Преговорите за тој документ се секогаш тешки и комплицирани и договорот бара согласност од сите земји-членки. Овојпат е уште покомплицирано затоа што се преговара за план за обновување, кој заедно со ВФО  е неделива целина.

Основа за дискусија е предлогот на претседателот на Европскиот совет, Шарл Мишел. Тој е во документот предложи ВФО за периодот 2021 до 2027 година, да биде 1074 милијарди евра, 26 милијарди евра помалку од предлогот на Комисијата, но го задржа предлогот за план за закрепнување во износ и форма што ги предложи Комисијата.

Планот за опоравување наречен „Следна генерација ЕУ“ (НГЕУ) е предложен со 750 милијарди евра – 500 милијарди да бидат доделени како грантови и 250 милијарди како заеми.

Што се однесува до планот за закрепнување, средствата ќе се добијат со соодветно задолжување на финансиските пазари од страна на Комисијата користејќи го својот највисок можен кредитен рејтинг. За ова, ќе биде потребно да се собере горниот лимит на сопствени средства, односно приходите од буџетот, што ќе послужи како гаранција за задолжување.

Одлуката да се подигне таванот на сопствените приходи на европскиот буџет мора да биде ратификувана во сите земји-членки.

Предлогот опоравувањето да се финансира со задолжување на финансиските пазари е прифатлив за сите земји-членки и тоа е досега единственото нешто за кое сите се согласуваат.

Но, постојат разлики во ставовите на земјите членки – висината на ВФО и планот за опоравување, односот на грантови и заеми, услови за користење средства, критериуми за распределување, попусти, нови извори на приходи од буџетот.

Претседателот на Европскиот совет, Чарлс Мишел, предложи решенијата за санкции за непочитување на владеењето на правото да бидат решени со квалификувано мнозинство. На тој начин, многу е потешко да се гласа за санкции од предлогот на Комисијата.

Многу земји го поддржуваат владеењето на правото, но многумина пристапуваат кон него прагматично, велејќи дека прво мора да се постигне договор, кој, заради владеењето на едногласност, ќе биде тешко или невозможно да се постигне ако се инсистира на тоа.

Унгарија се закани дека ќе стави вето ако се инсистира на тоа. Унгарскиот парламент донесе резолуција со која му се дозволува овластување на премиерот Виткор Орбан да ја спречи таа условеност и да побара прекинување на постапките против Унгарија и Полска според член 7.

Финска, од друга страна, која инсистира на тој услов, најави дека може да побара од својот парламент да одобри договор за двотретинско мнозинство за целиот пакет, создавајќи дополнителен притисок во преговорите.

Друга форма на условување е управување со средства за обновување. Холандија, најгласниот претставник на т.н. скромен квартет, во кој се вклучени и Австрија, Данска и Шведска, повикува на одлуки за одобрување на националните планови за наплата и исплата на средства за нивно спроведување да бидат донесени едногласно од сите земји-членки.

Мишел предложи решенијата за одобрување на националните планови да бидат со квалификувано мнозинство а одлуките за исплата ќе ги донесе Комисијата, земајќи го предвид мислењето на земјите-членки.

Некои држави сметаат дека холандската позиција е неприфатлива. Мишел се обиде да тестира некои решенија за ова прашање, но досега немало напредок кај Холанѓаните, тврдат дипломатски извори.

Холанѓаните ја оправдуваат својата позиција со желба да ја променат структурата на економиите во најтешко погодените земји на подобро, да станат поотпорни на кризи и затоа гледаат едногласно одлучување како лост да извршат притисок врз тие земји да спроведат структурни реформи.

За да можат да ги користат средствата за закрепнување, земјите-членки ќе треба да ги изготват своите национални планови за закрепнување и реформи за периодот 2021 до 2023 година во согласност со Европскиот семестар, односно специфичните препораки упатени од Комисијата до сите земји-членки. Досега, земјите-членки ги следеа овие препораки лошо, во многу мала мерка.

Холанѓаните сега бараат овие буџетски, реформски и препораки за инвестиции да станат задолжителни, што всушност би престанале да бидат препораки чија имплементација е пожелна, но досега им е оставено на земјите-членки како и до кој степен ќе се спроведат.

Третата димензија на условеност е поврзана со спроведувањето на Европскиот зелен план, кој има за цел да ја направи ЕУ климатски неутрална до 2050 година. Мишел посочи дека најмалку 30 проценти од буџетот мора да се инвестира во постигнување зелени цели, додека Комисијата предложи 25 проценти.

Новинарите нема да имаат пристап до зградата каде што се одржува самитот. Некои делегации ќе комуницираат со новинарите, а некои ќе имаат виртуелни конференции за печат.

Советот потенцира дека приоритет е безбедност на учесниците на самитот. Секој ќе мора да влезе со маскс, нема да има протоколарно ракување. Средбата се одржува во најголемата просторија, во која можат да се сместат 330 лица, ќе се почитува растојание од 1,5 метри, а во ситуации кога тоа не е можно, ќе треба да се носат маски.

Бројот на членови на националните делегации ќе биде ограничен на шест, додека вообичаениот просек е 19 членови.