Како сиромашната Бугарија тајно ја спаси Украина

Минатата пролет, украинската армија имаше очајно недостаток на гориво и муниција од советски калибар што ѝ беа потребни за борба против Русите.

Спасот дојде од неочекувано место: Бугарија.

Благодарение на нејзината поделена домашна политика – и проруската наклонетост на поголемиот дел од нејзината елита – Софија се мачеше во текот на инвазијата да нагласи дека не ја вооружува Украина.

Тоа беше, сепак, димна завеса, според истрагата на германскиот дневен весник „Велт“, која ја пренесуваат повеќе европски весници. Благодарение на ексклузивните интервјуа со украинскиот министер за надворешни работи Дмитро Кулеба, поранешниот бугарски премиер Кирил Петков и неговиот министер за финансии Асен Василев, „Велт“ состави слика за тоа како Бугарија се вклучи и користеше посредници за да му обезбеди на Киев витални резерви на оружје, муниција и дизел во критичната фаза на борбите минатата година.

Додека Петков, кој беше бугарски премиер при избувнувањето на војната, се обидуваше да ја повлече земјата во позападна, про-НАТО траекторија, тој мораше да се бори со интензивниот притисок од про-Кремљ политичари, вклучително и меѓу неговите коалициски партнери, социјалистите, наследници на старата комунистичка партија. Тој дури мораше да го отпушти сопствениот министер за одбрана Стефан Јанев затоа што го повторуваше рускиот спин за војната. Во јавноста, барем, Петков се обиде да ја денфува секоја идеја дека Бугарија – и покрај значителните залихи на оружје од советската ера – ќе ја вооружи Украина.

Со оглед на овие чувствителности, официјалниот став на Бугарија кон војната покажа дека таа е ставена во ист кош како и Унгарија на Виктор Орбан – премногу политички во однос на Москва.

Но, Петков и Василев, сега опозициски политичари кои бараат пат до власта на очекуваните претстојни избори, го прекинаа својот молк за вистинските размери на улогата на Бугарија минатата пролет.

Додека Социјалистичката партија во Софија ги нарече испораките на бугарско оружје за украинските сили „црвена линија“, официјалните лица на Петков избегнуваа трансакции од влада до влада и користеа компании посредници во Бугарија и во странство за да ги отворат патиштата за снабдување по воздух и копно преку Романија, Унгарија и Полска.

„Проценуваме дека околу една третина од муницијата потребна на украинската армија во раната фаза на војната дојде од Бугарија“, рече Петков за „Велт“.

Исто толку чувствително, дизелот што Бугарија ѝ го испорачуваше на Украина се преработуваше од руска сурова нафта во рафинеријата на Црното Море, која во тоа време ѝ припаѓаше на руската компанија „Лукоил“. „Бугарија стана еден од најголемите извозници на дизел во Украина и на моменти покриваше 40 отсто од потребите на Украина“, изјави поранешниот министер за финансии Василев за „Велт“.

Владата во Киев ја потврди таа верзија на настаните. Кулеба изјави за „Велт“ дека неговата земја била во опасност да остане без муниција минатиот април. „Знаевме дека бугарските магацини имаат големо количество потребна муниција, па претседателот [Володимир] Зеленски ме испрати да го добијам потребниот материјал“, рече Кулеба.

Во тоа време се работеше за „живот и смрт“, објасни Кулеба, бидејќи во спротивно Русите ќе окупираат повеќе села и градови, ќе „убијат, мачат и силуваат“ повеќе Украинци.

Соочен со барањата на Киев, Кулеба рече дека Петков одговорил дека неговата домашна ситуација „не е лесна“, но дека ќе стори „сѐ што е во негова моќ“.

„Кирил Петков покажа интегритет и јас секогаш ќе му бидам благодарен што ги искористи сите свои политички вештини за да најде решение“, продолжи Кулеба. Приказната, рече тој, е едноставна: додека некои членови на бугарската коалиција застанаа на страната на Русија, Петков реши „да биде на вистинската страна на историјата и да ни помогне да се одбраниме од многу посилен непријател“.

Планот на Петков

На 25 февруари, само еден ден по инвазијата на рускиот претседател Владимир Путин на Украина, на неформалниот состанок на Европскиот совет во Брисел, Петков им нагласи на своите колеги лидери дека на Зеленски можеби му остануваат помалку од 48 часа живот, дека е на списокот за погубување на Москва и дека Советот мора веднаш да донесе тешки одлуки за санкциите. Европската комисија на крајот ги поддржа тие потези.

Во исто време, министерот за финансии Василев присуствуваше на состанокот на министрите за финансии на ЕУ во Париз. И таму имаше неодлучност, како што ја опиша. Сите сѐ уште беа во шок поради нападот. Потоа Василев одржа говор. Не за бројките и економските последици, туку за тоа што сакал да каже Путин под „денацификација на Украина“. Тој се базираше на сопствените искуства на Бугарија.

„Тоа го направија Русите во Бугарија по Втората светска војна, тие убија илјадници неистомисленици, професори и свештеници“, рече Василев. Тој, исто така, повика на итни решенија, а учесниците на состанокот потврдија за „Велт“ дека бугарскиот министер го променил расположението на министрите.

Два дена подоцна, Брисел ги спроведе тие мерки. Во круговите на ЕУ, тие беа стилизирани како „бугарски предлог“.

На 19 април, непосредно пред посетата на Петков на Киев, украинскиот министер за надворешни работи Кулеба отпатува за Софија, бидејќи започна нова и неизвесна фаза од војната. Украинците ги потиснаа напаѓачите од поширокиот регион на Киев и од северот, но многу западно оружје сè уште не беше доставено. Борбите беа толку интензивни, вели Кулеба денес, што на Украина итно ѝ требаше да ги надополни своите резерви, особено муниција од советско производство.

Тоа е она што Зеленски мислеше дека Кулеба може да го обезбеди во својата мисија во Софија.

Петков вели сега дека неговата влада овластила посредници да извезуваат, не директно во Украина, туку во посреднички компании во странство.

„Нашата приватна воена индустрија произведуваше со полна брзина“, рече Петков. Снимките од април покажуваат преполни товарни авиони со оружје кои летаат меѓу Бугарија и Полска. Она што е познато е дека полскиот аеродром Жешов, 70 километри од украинската граница и строго чуван од НАТО, е главна точка за испорака. „Се погриживме и копнената рута преку Романија и Унгарија да биде отворена за камиони“, рече Петков.

Кулеба ги потврди тие испораки. Тој нагласи дека не станува збор за тоа што бугарската влада директно ѝ дава воена помош на Украина, „туку, на украинските компании и компании од земјите на НАТО им се дава можност да го набават она што е потребно од бугарските продавачи“.

Според информациите доставени до „Велт“, САД и Велика Британија платиле за испораките.

Се чинеше дека работата излезе од контрола во јуни кога шефот на државната воена извозна компанија Кинтекс, Александар Михаилов, мораше да поднесе оставка по политички спор и излезе во јавноста со бројки – веројатно со цел да ја потресе владата. Михаилов зборуваше за извоз во вредност од „2 милијарди евра“ од почетокот на војната. Тој ги спомна и испораките на муниција за повеќекратниот ракетен фрлач „Град БМ-21“.

Но, тогаш работите повторно замолкнаа. Меѓународните медиуми останаа интензивно фокусирани на испораката на западно оружје, вклучувајќи ги и американските ракетни фрлачи Химарс. Социјалистичката партија во владата постојано се закануваше дека ќе ја растури коалицијата доколку има каква било директна поддршка за Киев – но не можеше, бидејќи таква поддршка официјално не постоеше.

Договори за дизел

Избегнувајќи го уште подалеку радарот, Бугарија испрати дизел до силите на Зеленски.

Василев потсетува на состанокот на Светска банка во Вашингтон во пролетта. Таму, рече тој, еден украински функционер му рекол дека на војниците на Киев им снема гориво. Бугарија има рафинерија во близина на Бургас на Црното Море, со која управува подружница на руската групација „Лукоил“ и се снабдува со нафтени танкери од Русија.

Василев рече дека го охрабрил „Лукоил“ во Бугарија да извезува вишок нафта во Украина. Реакцијата беше позитивна, а вработените таму исто така ја осудија војната на Путин, рече тој. Самата Бугарија има потреба од околу половина од горивото што го произведува рафинеријата; остатокот, вели тој, е испратен во Украина. Повторно, набавките од локални компании се вршеа преку странски компании посредници.

Киев потврди за „Велт“ дека украинските компании добиле бугарски дизел во оваа многу важна фаза.

„Камиони и цистерни редовно одеа во Украина преку Романија, а во некои случаи горивото се натоваруваше и во товарните возови“, рече Василев.

Со тајните линии за снабдување со Украина, Петков преземаше голем ризик.

Анкетите во Бугарија покажаа дека 70 отсто од граѓаните се загрижени дека ќе бидат вовлечени во војната и затоа се противат на преголемата поддршка за Украина. Претседателот Румен Радев го поттикна ова чувство, тврдејќи дека Бугарија ќе стане страна во војната доколку се доставува оружје.

Дури неодамна заврши играта на криенка. Рафинеријата „Лукоил“ во Бургас од почетокот на годинава е целосно контролирана од Бугарија, без врска со седиштето во Русија, а сега бара нафта од други земји. Владата во Софија официјално побара од Комисијата на ЕУ во ноември дозвола за извоз на дизел рафиниран од руската нафта до дестинации, вклучително и Украина.

На Кремљ не му избега дека Бугарија, под Петков и Василев, ѝ помага на Украина.

Почнувајќи од мај, Москва ја бомбардираше Бугарија со сајбер напади, рече Петков. Тие ги погодија снабдувањето со електрична енергија и поштите, а на моменти не можеа да се платат пензиите за државните службеници.

Москва, исто така, се обиде да поткупи пратеници и да се инфилтрира во властите. Помеѓу март и јуни, Бугарија протера околу 70 вработени од руската амбасада во Софија поради шпионирање.

Москва знаеше дека Бугарија е земја од ЕУ најмногу зависна од рускиот гас пред војната и реши да направи пример за тоа.

Веќе на 27 април „Гаспром“ ја избра Бугарија како прва земја од ЕУ каде што ќе го прекине извозот на гас. Но, Софија не попушти. Во рок од 24 часа, премиерот Петков презентираше решение кое ќе им овозможи 7 милиони жители на Бугарија да живеат без гас од Русија. Тој организираше два танкери со течен природен гас од Соединетите Американски Држави – по иста цена по кубен метар како што му плаќаше на „Гаспром“.

Петков сега објаснува зошто САД биле подготвени да се вклучат.

„Јасно кажав во разговорите дека танкерите се политички сигнал за цела Европа дека секогаш има начини за излез од зависноста од Русија. Тој, исто така, имаше завршено гасоводно поврзување со Грција за да ги катализира алтернативите на руските линии за снабдување.

Владата на Петков беше соборена со парламентарно гласање за недоверба во текот на летото. Во тоа свој удел имаа и проруските сили. До есента Петков и Василев беа на функција само на привремена основа. Оттогаш, земјата е фатена во политички ќор-сокак, но односот кон Украина е малку променет.

Во декември, парламентот одлучи официјално да дозволи испорака на оружје за Украина. „Ние сме длабоко благодарни на Бугарија за тоа“, рече Кулеба. Сепак, тој истакна дека веќе гледал обиди да се торпедира таа одлука. „Неверојатно е колку овие сили упорно се обидуваат да ја повлечат Бугарија на страната на агресорот“.

Петков и Василев веќе испишаа историја со својата невидена прикриена помош. Петков инсистира дека едно нешто е неповратно: „Покажавме дека светот е можен без зависност и страв од Русија“.