Како пропадна банката Леман брадерс и започна најголемата криза на овој век

На 15 септември 2008 година, светот беше сведок на еден од најдраматичните моменти во историјата на модерната економија – банкротот на инвестициската банка Леман брадерс (Lehman Brothers).
Основана во 1850 година, Леман брадерс беше еден од столбовите на американскиот финансиски систем, со имот во вредност од околу 600 милијарди долари во времето на колапсот.

Овој настан не само што предизвика паника на финансиските пазари, туку и ја поттикна најтешката глобална финансиска криза од Големата депресија во 1930-тите.

Леман брадерс, како и многу други банки, беше длабоко вклучена во тргувањето со хартии од вредност поддржани со хипотеки кои се засноваа на таканаречените сабпрајм хипотеки – заеми дадени на должници со висок ризик.

Со растот на пазарот на недвижности, овие хартии од вредност донесоа значителна добивка, но претставуваа и огромен ризик. Кога цените на недвижностите почнаа да паѓаат и должниците престанаа да ги враќаат заемите, целиот финансиски систем се соочи со колапс.

Веќе во 2007 година почнаа првите знаци на криза, но Леман брадерс, како и многу други големи финансиски институции, ги игнорираа предупредувањата. До средината на 2008 година, загубите поврзани со хартии од вредност поддржани со хипотеки и лоши инвестиции почнаа да се натрупуваат, а довербата на инвеститорите во Леман брадерс опадна.

Во неделите пред банкротот, Леман брадерс очајно бараше излез. Банката се обиде да најде купувач за да избегне колапс, но безуспешно. Разговорите со британската банка Barclays и Bank of America пропаднаа бидејќи потенцијалните купувачи бараа владини гаранции, кои американската влада не беше подготвена да ги обезбеди.

За разлика од Bear Stearns, кој беше спасен претходно истата година со интервенција на Федералните резерви и продаден на ЈП Морган Чејс, Леман брадерс не доби таква поддршка, пренесува Индекс.хр.

Пресудна беше одлуката на тогашниот министер за финансии Хенри Полсон, кој веруваше дека спасувањето на Леман брадерс може да создаде морален хазард – сигнал дека државата секогаш ќе им помага на големите финансиски институции. Оваа одлука се покажа контроверзна бидејќи последиците од банкротот беа подалекусежни отколку што некој можеше да предвиди.

Последици од стечај

Стечајот на Леман брадерс испрати шокантни бранови на светските финансиски пазари. Дау Џонс падна за повеќе од 500 поени за само еден ден, додека европските и азиските пазари се соочија со падови и зголемени стравувања од целосен колапс. Банките престанаа да си позајмуваат пари поради страв од неликвидност, што предизвика ликвидносна криза.

Владите ширум светот мораа да преземат итни мерки за стабилизирање на финансиските системи. Во САД, започна програма за спас на финансискиот сектор во вредност од 700 милијарди долари наречена TARP (Програма за помош на проблематични средства), додека Европската централна банка и другите централни банки, исто така, презедоа вонредни мерки за да обезбедат ликвидност и да го спречат ширењето на кризата.

Долгорочни последици

Банкротот на Леман брадерс го симболизира неуспехот на дерегулираниот финансиски систем и стана моќен поттик за реформи. Годините што следеа донесоа усвојување на нови закони и прописи насочени кон зајакнување на финансиската стабилност, како што е т.н. Законот Дод-Френк во САД, кој имаше за цел да ја зголеми транспарентноста на финансискиот пазар и да ги намали ризиците што ги преземаат банките.

Но, иако финансискиот систем е стабилизиран, наследството на Леман брадерс се уште е присутно. Милиони луѓе ширум светот ги загубија своите работни места, заштедите и домовите како резултат на кризата. Довербата во финансиските институции беше трајно нарушена, а многумина сè уште ги критикуваат тогашните лидери за начинот на кој управуваа со кризата.

Банкротот на Леман брадерс не беше само финансиска катастрофа, туку и пресвртница во начинот на кој се гледаат глобалните пазари и ризиците кои доаѓаат со прекумерната финансиска слобода. Воведувањето на построги регулаторни мерки и промените во политиките за банкарска супервизија беа клучните одговори на оваа криза, но многу експерти продолжуваат да дебатираат дали овие мерки се доволни за да се спречат идни слични катастрофи.

Кризата од 2008 година остана потсетник за важноста на одговорното управување со ризикот и кревкоста на финансиските системи кои, кога ќе пропаднат, можат да ги повлечат со себе и цели економии.