Како помина Македонија, а како други држави кои издадоа обврзници во време на пандемијата

Финансиските пазари се неизвесни и никој не може да знае целосно какво ќе биде однесување на инвеститорите кога ќе се понуди обврзницата, велат економисти

Дали Македонија плати превисока цена за еврообврзницата што ја издаде деновиве и дали беше избран соодветниот термин за целиот овој процес, кој траеше во изминатите месец-два, се некои од прашањата кои се поставуваат на прес-конференции, но и на социјалните мрежи. Како што е познато, во средата на 27 овој месец Македонија ја издаде седмата еврообврзница во износ од 700 милиони евра со рочност од 6 години и каматна стапка од 3,675 отсто, што е втора најниска камата веднаш по еврообврзницата издадена во 2018 година.

Една од дилемите е дали Македонија можеше да помине поевтино доколку се задолжеше кај домашните банки кои добар дел од девизната ликвидност ја чуваат во банките во странство, за што практично има негативна камата (значи плаќаат, а не добиваат), а денес лидерот на ВМРО-ДПМНЕ, Христијан Мицкоски, на прес-конференција рече дека оние што ја купиле македонската еврообврзница веднаш ја препродале со разлика од 0,45 – 0,5 процентни поени и така оствариле добивка од 21 милион евра, директно обвинувајќи дека тоа е на штета на македонските граѓани.

„Мицкоски мора да е многу видовит човек ако знае кој е вистинскиот момент кога треба државата да се задолжи“, вели во шега еден наш економист, кој додава дека финансиските пазари се неизвесни и дека никој не може да знае целосно какво ќе биде однесување на инвеститорите кога ќе се понуди обврзницата. Односно, нема никаква гаранција дека доколку се излегло ден-два подоцна, ќе се постигнела пониска камата, како што алудира Мицкоски.

На пример, пред да почне продажбата на еврообврзницата во медиумите се шпекулираше дека ќе се постигне камата од нешто над 4 отсто (дури се одеше и до 4,50-4,75 отсто), а на самиот ден на продажбата некои портали објавија „сигурен“ податок дека каматата е нешто над 3,9 отсто, но на крајот се покажа дека се постигна поповолна цена за задолжувањето.

Македонија доби толку колку што ѝ беше потребно да ја затвори буџетската дупка (заинтересираноста од инвеститорите била петкратно поголема, значи доколку имало потреба задолжувањето ќе беше поголемо), по цена која ја постигна на меѓународниот пазар на капитал, а потоа тие што ги дале парите, а за возврат на тоа ја имаат сега обврзницата со неа може да тргуваат на таканаречениот секундарен пазар на капитал. Тоа се водечки банки или искусни фондови, осигурителни компании и тн, кои живеат од такви трансакции.

Од минатото е познато и дека во одредени периоди Македонија се јавувала на секундарниот пазар на капитал и кога цената на обврзниците што самата ги издала била пониска, практично го откупувала сопствениот долг и така го олеснувала товарот од задолжувањето.

Македонија до сега има излезено седум пати на меѓународниот пазар на капитал, вклучувајќи ја и последната издадена еврообврзница. Првата еврообврзница е издадена во 2005 година, потоа 2009, 2014, 2015, 2016, 2018 и сега во 2020 година. Најниска камата од 2,75 отсто има еврообврзницата од 2018 година, додека највисока во 2009 година од 9,875 отсто, во време на светска економска криза. Последнава,  е со камата од 3,675 отсто.

Србија, на пример, која се задолжи на меѓународниот пазар на капитал неколку недели пред Македонија, продаде државни обврзници во вредност од две милијарди евра кои ќе котираат на Лондонската берза, а тие ќе доспеат во 2027 година, односно се со малку поголема рочност од македонската.

Србите се пофалија дека се единствената земја во Европа што излезе на меѓународниот пазар на капитал за време на пандемијата со Ковид-19, без помош на Европската централна банка за пласирање на хартии од вредност, при што како што пишуваа тамошните медиуми, имало заинтересирани над 300 странски инвеститори, меѓу кои „угледни фондови, осигурителни компании и банки“, кои изразија побарувачка за над седум милијарди евра, или речиси четири пати повеќе од понудената вредност на емисијата. Македонија се пофали дека побарувачкатта за нашата обврзница била пет пати поголема.

Но, и покрај толкавата побарувачка Србија постигна камата од 3,125 проценти на таканаречената купонска стапка и стапка на принос од 3,375 проценти, што е релативно малку подобра од каматата на македонската обврзница од 3,675 отсто.

Иако е неблагодарна споредба, треба да се има предвид поголемата рочност (македонската еврообврзница доспева на шест години), но и нешто подобриот кредитен рејтинг на Србија (на 2 мај годинава „Стандард и Пурс“ ја оцени Србија со „ББ плус“ со стабилен изглед – за споредба истата агенција за оценување на кредитниот рејтинг ја оцени Македонија на 16 мај со „ББ минус“ со стабилен изглед). Од Србија меѓутоа, не се слушна дека некој од опозициските политичари излезе и зборуваше за колку се продава српската обврзница на секундарниот пазар и дали со тоа биле оштетени граѓаните.

Колку влијае кредитниот рејтинг на цената на обврзниците покажува и примерот на Исланд, кој истиот ден како и Македонија, се задолжи за 500 милиони евра на финансиските пазари (инвеститорите покажале заинтересираност од 3,4 милијарди евра), при што обврзницата со шестгодишна рочност е со фиксна камата од 0,625 отсто, а на инвеститорите им нудат принос од 0,667 проценти, се вели во соопштението на владата. Но, треба да се има предвид дека „Мудис“, водечката агенција за кредитен рејтинг, кон крајот на минатата година го подобри кредитниот рејтинг на Исланд од А3 на А2 со стабилен изглед.

Или, Романија, неколку дена пред Исланд исто така се задолжи на меѓународниот пазар издавајќи две обврзници, едната шестгодишна во износ од 1,3 милијарди евра со камата од 2,75 отсто, а другата со рок на доспевање во 2030 година, во износ од 2 милијарди евра за која каматата е 3,624 отсто. Станува збор за земја која е членка на Европската унија и далеку посилна економија од македонската.

Финансиските пазари важат за едни од најсофистицираните и на нив можат да настапуваат луѓе кои навистина ги познаваат, велат економистите. На цената на обврзниците влијаат многу фактори – кредитниот рејтинг, износот, рочноста, довербата кај инвеститорите, понудата и побарувачката на капитал… Затоа, додаваат економистите, треба да се биде внимателен во објаснувањето или толкувањето на движењата на таквите пазари, за да не се сфатат како импровизација или злонамерна шпекулација. (М.Ј.)