Како Еди Рама стана миленик на Европа и покрај корупцијата дома?

Деновиве го шетаат низ Европа како да е трофеј.

На состанокот во јануари на Христијанско-социјалната унија (ЦСУ), партија на десниот центар во Баварија, главен гостин беше Еди Рама, лидер на Социјалистичката партија на Албанија. Претседателот на ЦСУ, Маркус Зодер, ја искористи можноста на собирот да го убеди Албанецот дека неговата земја „припаѓа на ЕУ“.

Во мај, насмеаниот Рама застана до германскиот вицеканцелар Роберт Хабек, двајцата главни говорници на наградата „Карло Велики“ во Ахен – каде што зборуваше во духот на Томас Ман за толеранцијата. Размената на бакнежи со италијанската премиерка Џорџа Мелони, која во 2023 година ја имаше привилегијата да го помине летото во вилата на Рама на Јадранот со своето семејство, стана речиси рутина.

Еди Рама (60) е премиер на Албанија, кандидат за членство во Европската унија, во последните 11 години. Тој е висок човек со прилично неформални манири. Државните гости ги прима во тренерки, а новинарите понекогаш боси. Како доцен производ на социјалистичката буржоазија, тој течно зборува неколку јазици, покрај тоа што е поранешен репрезентативен кошаркар и меѓународно признат визуелен уметник. За многумина на Запад, тој е космополитското лице на Албанија.

Корупција на сите нивоа

Дури и американскиот државен секретар Ентони Блинкен ја посети Тирана во февруари и имаше пофални зборови за „Еди“ – вклучувајќи ја и неговата судска реформа. „Корумпираните функционери сносат одговорност“, рече Блинкен. „Членовите на организираниот криминал одат во затвор и ги губат своите средства. Тоа е многу моќен процес“.

Меѓутоа, во последниот годишен извештај од Стејт департментот на Блинкен, наративот е сосема поинаков. Извештајот за 2023 година за членката на НАТО Албанија гласи: „Корупцијата е присутна во сите гранки и нивоа на власта“.

На сите нивоа. Тоа значи: и на самиот врв. Политичките противници на Рама тврдат дека долгогодишниот премиер ја трансформирал земјата во автократија потопена во пари од дрога. Односно, како што велат: тој го толерираше подемот на организираниот криминал. Рама ги негира обвинувањата.

Кога „Шпигел“ го соочи премиерот со овие обвинувања, тој една вечер се јави и се обиде да влијае на нашиот извештај: рече дека обвинувањата ги смета за неосновани, навредливи и неправедно штети на угледот на неговата земја.

Во јуни, италијански новинар го праша Рама како е можно еден по друг членови на неговиот потесен круг, вклучително и разни министри, да бидат уапсени за корупција, а тој сепак да остане на функцијата? Албанскиот премиер ладнокрвно одговори: „Во секоја шума има свињи“.

Стабилизирање на Балканот

Од перспектива на Запад, Рама делува како стабилизирачка сила на Балканот. Моделот кој го преговараше со Мелони особено предизвика интерес многу подалеку од Италија. Планот предвидува барањата за азил на бегалците фатени во италијанските територијални води во Средоземното Море да се обработуваат на албанска територија.

Сепак, колку повеќе расте популарноста на Рама надвор од границите на Албанија, толку е поголем гневот во неговата непосредна околина. Најблиските, кои знаат најмногу и имаат најмногу да загубат, зборуваат само под услов да останат анонимни. Други излегоа на улица. Во јули, гневните демонстранти фрлаа молотови коктели врз канцелариите на Рама во Тирана. Трагите од палежот оттогаш се отстранети.

Други, постари останки сè уште можат да се најдат во центарот на Тирана. На пример, на пирамидата, структура во која некогаш стоеше мермерна статуа на Енвер Хоџа, направена од таткото на Еди Рама. Кристаќ Рама беше уметник со блиски врски со режимот – како член на президиумот на народното собрание беше меѓу потписниците на смртната казна за опозицискиот поет Хавизи Нела во 1988 година, кој потоа е обесен.

Новата, посветла сегашност е симболизирана со зградата од стакло и челик. Во неа се наоѓа седиштето на СПАК, антикорупциското тело на Албанија. Основано е во 2019 година на инсистирање на САД и ЕУ. Актуелниот шеф на администрацијата не е меѓу фаворитите на Рама. Во одлучувачкото гласање, веројатно има корист од тоа што американскиот амбасадор инсистираше лично да го надгледува процесот за да се осигура дека нема неправилности – јасен показател за недоверба кон премиерот.

ВИП затвор со теретана

Досегашниот настап на СПАК изгледа вака: првиот министер за внатрешни работи на Рама е осуден на три години и четири месеци затвор за злоупотреба на службената положба – првично поврзана со трговија со дрога, а на крајот за уште еден прекршок. Во септември 2023 година, поранешниот министер за животна средина на Рама беше осуден на шест години и осум месеци затвор за корупција. Заменик-министерот за здравство беше принуден да поднесе оставка поради злоупотреба на службената положба. Неговиот поранешен шеф заврши во затвор во јули 2024 година за проневера на средства од ЕУ.

Албанија сега има ВИП затвори, како што неодамна објави истражната платформа БИРН. Притворските центри се опремени со одделенија во кои социјалистичките достоинственици кои паднале во немилост можат да ја издржуваат казната со сопствена кујна, туш кабина и теретана.

Феноменот Рама треба да го погледнете во поширок контекст. Од перспектива на ЕУ, тоа е деловен пристап кон стабилизацијата на Западен Балкан. За разлика од Александар Вучиќ во Србија, на пример, Рама не важи за антиевропски и со него е многу полесно да се работи. Поради оваа причина е донесена одлука да се замижи

Сепак, оние во непосредна близина на Рама кои се соочуваат со можни проблеми обично избираат да ја напуштат земјата. Еден од нив е Арбен Ахметај, кој во 2013 година стана министер за економија на Рама, потоа премина во Министерството за финансии, а во 2021 година стана вицепремиер.

Политичките набљудувачи во Тирана го сметаат Ахметај за долгорочен „благајник“ и клучна фигура во системот на владеење на премиерот. Во јули 2022 година, Рама го отпушти – наводно поради масата инкриминирачки докази што се акумулирале против Ахметеј. За премиерот неговиот долгогодишен соработник стана закана.

Една година подоцна, парламентот во кој доминираа социјалистите го укина имунитетот на Ахметај – со соодветно задоцнување. Ахметај, кој беше обвинет за корупција и перење пари, имаше доволно време да исчезне. Неколку дена подоцна, СПАК објави меѓународна потерница.

Системот на Рама

„Дали ти пречи ако запалам цигара“, прашува Арбен Ахметај за време на средбата на терасата на едно кафуле во центарот на Лугано. Ахметај многу патувал и е навикнат на луксуз. Уште како млад човек важеше за ѕвезда во подем меѓу албанските социјалисти. Дома го викаат „Тигар“. Во моментов, и покрај меѓународната потерница, тој ужива во егзил во Лугано и се надева дека ќе добие политички азил во Швајцарија.

Ахметај одбива да ги коментира обвиненијата упатени против него дома. На пример, дали тој стои зад скандалот со согорувањето на отпадот во Албанија – сомнителни проекти кои главно останаа неизградени, но ги чинеа албанските даночни обврзници стотици милиони евра. Според независните новинари, парите завршиле во џебовите на оние со блиски врски со власта – и во рацете на медиумите со симпатии кон нив.

Не сака ни да зборува за луксузните патувања што ги правел наизменично со сопругата и љубовницата, а кои очигледно биле финансирани со пари од скандалот. Наместо тоа, тој сака да зборува за Еди Рама.

Во ред. По 11 години на власт, колкава одговорност сноси Рама за тоа што Албанија, и покрај милијардите развојна помош од Западот, сè уште важи за една од најкорумпираните земји во Европа?

Ахметај ја става цигарата во пепелникот и за врската со Рама, кого понекогаш го нарекува „Ким Џонг-ун“, вели: „Не сум подготвен да бидам жртвено јагне на премиерот. Тој ја искористи судската реформа финансирана од САД и ЕУ. Сега го користи судскиот систем против неговите противници и сите оние кои му се попречуваат на неговата страст за моќ“.

Поранешниот вицепремиер смета дека системот на Рама тивко се толерира на Запад. „Немам идеја зошто Европејците не сакаат да видат што се случува во Албанија. Тие имаат одлични разузнавачки служби кои имаат детално знаење, особено за перење пари и организиран криминал“.

Ахметај ги потврдува наодите на истражителите кои тврдат дека за време на владеењето на Рама, Албанија станала нарко центар кој напредува во трговијата со дрога.

„Поплавувањето на земјата со канабис од 2014 до 2017 година беше скриената економска агенда на премиерот“. Порастот на организираниот криминал што следеше драстично ги промени албанската економија и општество, вели тој. „Рама верува дека сѐ уште го контролира криминалното милје, но тој одамна е тој што е контролиран“

Дали Европејците замижуваат?

„Урсула фон дер Лајен му се обраќа со ‘драг Еди’, што е веќе индикативно“, вели Фрауке Зибас од канцеларијата во Брисел на Германскиот институт за меѓународни и безбедносни прашања. „Морате да го погледнете феноменот Рама во поширок контекст. Од перспектива на ЕУ, тоа е деловен пристап кон стабилизацијата на Западен Балкан. За разлика од Александар Вучиќ во Србија, на пример, Рама не се смета за антиевропски и многу е полесно да се работи со него. Поради оваа причина, одлуката е да се затворат очите“.

Дали Рама се збогатува на сметка на другите? „Од перспектива на Брисел, тоа не е толку важно“, вели Зибас. „Пристапувањето на Албанија во ЕУ и онака не е на дневен ред во блиска иднина.

Од своја страна, албанскиот премиер за италијанската државна телевизија РАИ изјави: „Дека политиката во Албанија е затруена од мафијата – јас, искрено, не го гледам тоа“. Рама вели дека тврдењето на Ахметај дека мафијашките босови имаат слободен пристап до неговиот кабинет е лага, што е уште полошо со фактот дека „луѓето обично повеќе веруваат во лаги отколку што веруваат во вистината“.

Рама е загрижен за угледот на неговата земја. Кога станува збор за членството во ЕУ, нашето трпение е бесконечно“, рече премиерот во интервју за „Шпигл“ пред две години на терасата од неговата вила на Јадранот. Албанија, како што вели, беше изолирана диктатура, „Северна Кореја на Европа, каде на крајот на 1980-тите беше сè уште опасно да се слушаат ‘Битлси’. Затоа тврдам дека во апсолутна смисла постигнавме повеќе во овие 30 години од која било друга земја во Европа“.

Сиромаштија, невработеност, имиграција

Статистиката кажува поинаква приказна. Според податоците на албанскиот институт за статистика, повеќе од една третина од поранешното население од 3,3 милиони луѓе ја напуштило земјата од 1991 година. Просечните месечни плати изнесуваат околу 750 евра. Речиси една третина од младите кои сѐ уште се во земјава се невработени.

„Преплетување на политичките и медиумските интереси со интересите на криминалците и олигарсите“ – вака функционира системот на Рама, изјави поранешен член на владата кој сакаше да остане анонимен. „Сето ова се случува со благослов на САД и ЕУ. Нема ниту една јавна набавка која не завршува во неговиот поширок круг. Во суштина, Рама ја турна целата земја во криминал. Албанија стана совршен пример за корупцијата, а сепак, лукавиот Рама продолжува, успева да добие признание на Запад“.

Фатос Лубоња е еден од оние кои се согласија јавно да искажат критики кон премиерот. Истакнатиот писател се смета за совест на албанската левица. Лубоња е син на советникот на Хоџа кој подоцна падна во немилост на диктаторот. Тој помина 17 години во затвор, а поголемиот дел од времето во работни логори како што е злогласната рударска јама Спач. Дури во 1991 година, како еден од последните политички затвореници, беше ослободен.

„Се гледав себеси во младиот Еди Рама“, вели Лубоња. „И двајцата сакавме да излеземе од сенката на нашите прорежимски татковци“. Меѓутоа, Рама стана градоначалник на Тирана во 2000 година и е премиер од 2013 година. Толку години на власт го сменија, рече Лубоња. „Тој стана огорчен нарцис, паметен човек без уверување, доктор Џекил дење и господин Хајд ноќе, личност на која ѝ беше потребна моќ колку и дишењето“.

Лубоња се жали и дека Западот, особено политичките партии од левиот центар во Европа, ја игнорираат мрачната реалност на Албанија. „Што е сурова нафта за другите земји, тоа се дилерите на дрога и нивните пари во Албанија на Рама“, вели поранешниот дисидент. Последен пат кога разговарале, вели, го нарекол премиерот „измамник“, иако, како што истакнува Лубоња, веројатно не му е гајле. „Бидејќи тој е крокодил – има голема уста а нема уши“.

Од канабис до кокаин

Следната година Рама ќе се кандидира за четврти мандат, а шансите за негова реизборна победа се добри. „Деведесет проценти од општините сега се во негови раце, речиси како во Русија“, вели истражувачката новинарка Клодијана Лала. „Сѐ додека никој не се осмелува да каже: ‘Јас лично му дадов пари на Еди Рама’, ништо нема да се случи. Мафијашкиот закон за тишина, омерта, е на сила“.

Неколку истражители потврдија за италијанската државна телевизија РАИ и „Шпигел“ дека постоеле контакти со организираниот криминал на највисоките нивоа на власта. Првичната трговија со канабис одамна се трансформираше во бизнис со кокаин по тони. Инспекторите веруваат дека албанските криминални групи воспоставиле мрежи со калабриската Ндрангета и картели во Латинска Америка.

„Толку години на власт го сменија. Стана огорчен нарцис, паметен човек без уверување, доктор Џекил дење и господин Хајд ноќе, личност на која ѝ е потребна моќ колку и дишењето“, вели Фатос Лубоња

Италијанскиот јавен обвинител Франческо Мандои, кој служеше привремено како комесар за антикорупција на Рама, дојде до поразителен заклучок: „Наркобосовите имаат свои луѓе насекаде во администрацијата, во институциите. Сега тие се способни да ја натераат владата да работи според нивните волја“. Мандои вели дека неговите предупредувања не одекнале на највисоките нивоа на власта.

Инвестиции од Кушнер и Гренел

Парите од албанската наркомафија се манифестираат и преку облакодери кои го трансформираа некогаш мрачниот пејзаж на Тирана. Продолжува изградбата на брегот на Јадранското Море. Зетот на Доналд Трамп, Џаред Кушнер, и Ричард Гренел, поранешниот специјален претставник на САД за мировни преговори меѓу Србија и Косово, планираат големи инвестиции со благослов на Рама. Рама, Гренел и Трамп се познаваат и почитуваат уште од времето кога под окото на европскиот шеф на дипломатијата се обидоа да го спроведат планот за промена на границите на Косово и Србија.

Дали Рама ги продава „крунските накит“ на својата земја во замена за политичка поддршка? Високиот агент на ФБИ, Чарлс Мекгонигал, кој беше осуден, призна дека примал мито во Албанија за услуги во интерес на владата. Тој, исто така, призна дека присуствувал на неколку состаноци со Еди Рам во владините згради. Премиерот негира каква било злоупотреба.

„Мекгонигал беше платен од луѓе од кабинетот на Рама“, тврди Сали Бериша, кој стана првиот демократски избран претседател на Албанија во 1992 година и основач на Демократската партија на Албанија. Тој седи на осми кат во станбена зграда во центарот на Тирана и е бесен.

„Сѐ уште јасно се сеќавам на диктатурата на Хоџа, а и тогаш работите не беа толку централизирани како што се сега под Рам“, рече Бериша, кој се ближи до својот 80-ти роденден. „Албанија е еден вид диктатура, прва и единствена нарко-држава во Европа“.

Бериша го вади таблетот и ги покажува податоците кои треба да докажат дека и братот на Еди Рама, Олси, се занимава со трговија со дрога. Олси Рама ги негираше обвинувањата. Сепак, Бериша инсистира на тоа дека Западот го игнорира она што всушност се случува во Албанија. „Со врзани очи, одиме кон катастрофа“.

Од балконот на Бериша на осмиот кат луѓето на улицата „Мустафа-Матохити“ во Тирана изгледаат како ситни точки. Секоја вечер во 20 часот се собираат неговите поддржувачи – во чест на нивниот херој кој е во домашен притвор. Бериша накратко се појавува, накратко се жали на „наркодиктатурата“ на Рама и повторно се повлекува. По неколку минути, сѐ е готово. До следната вечер.

Еди Рама и тоа ќе го преживее. (Шпигел)