Историјата на Втората светска војна и денес е актуелна

Втората светска војна започна на 1 септември 1939 година. Третиот рајх, неиспровоциран и без никакво известување, ја започна својата инвазија на Полска. Едно од првите воени дејствија вклучува пукање упатено кон полскиот склад за муниција во Вестерплате. Воениот брод „Шлезвиг-Холштајн“ кој пристигна во Гдањск во наводна мирна посета отвори оган кон полските војници.

Се сеќавам на овие основни факти на 83-годишнината од избувнувањето на Втората светска војна, бидејќи оваа временска дистанца ги прави европските општества сè помалку свесни за потеклото на настаните кои се покажаа одлучувачки за сегашната форма на Европа. Колку помалку сведоци на тие настани има меѓу нас, толку покревко е сеќавањето за времето на војната и на нас останува поголема одговорноста да се грижиме за вистината. Сепак, влогот на таа одговорност во денешно време е поголем од кога било во повоената историја.

Предвоената Европа падна во стапицата на Втората светска војна затоа што со години не можеше да ги разбере и соодветно да ги оцени однесувањата на две тоталитарни идеологии. Советскиот комунизам и германскиот нацизам беа сосема неразбирливи феномени за современите елити. Особено нацизмот и масовната фасцинација со Хитлер кај Германците беа незамисливи за Европејците. Сè на сè, Германија со години остана модел на високо развиена култура, нечувствителна на масовно лудило.

Од самиот почеток на стекнувањето власт во Германија, Хитлер не ги криеше своите империјални амбиции. А таквите амбиции ги спроведуваше чекор по чекор. Прво со анексијата на Австрија, потоа со окупација на Чехословачка. Европа остана пасивна во однос на двата чекори, залажувајќи се дека војната може да се избегне доколку се задоволат германските апетити. Цената за мирот беше да вклучи ропство на народи и земји кои Германија ги смета за нивна зона на влијание, свој Lebensraum.

Полска беше извонредна на оваа позадина. Хитлер често ги искушуваше Полјаците со понуда за соработка во замена за статус на потчинета земја, но ниту еден од тие предлози не беше прифатен. Затоа, Германија можеше да донесен само една одлука: инвазија. Во исто време, Хитлер имаше две грижи. Едната се однесуваше на реакцијата на Западот во однос на нападот врз полскиот сојузник. Другата беше реакцијата на Советскиот Сојуз, кој беше официјално непријателски настроен кон Третиот рајх.

И покрај многуте разлики, двете тоталитарни земји ја споделија желбата да ја уништат полската држава. На 23 август 1939 година, Третиот Рајх и СССР потпишаа пакт за ненапаѓање, додека во дополнителен таен протокол се договорија за поделба на териториите на Полска, Литванија, Латвија, Естонија, Финска и Романија. Пактот Молотов-Рибентроп ја запечати судбината на Централна и Источна Европа. На 1 септември, Германија ја нападна Полска, додека Црвената армија нападна од другата страна на 17 септември. Полска стана првата крвава жртва на војната, додека Хитлер и Сталин имаа чувство на двојна победа. Не само што ја искористија огромната воена предност за моментален триумф, туку и не се соочија со некоја конкретна реакција од Западот.

Сегашната Европа е изградена врз сеќавањето на победата над нацизмот, а во исто време и на срамното потиснување на вистината за пасивноста во првата фаза од војната. Кога Полска пролеа крв како прва што се соочи со суровиот режим, многу луѓе во Париз или дури и во Лондон веруваа дека Хитлер ќе застане во Варшава. Многу брзо открија колку грешат.

Она што се случи со Полска и она што се случи на нејзините територии за време на германската окупација е историја на целосна дегенерација. Токму на територијата на Полска Германците ги извршија најгнасните злосторства. Токму на територијата на Полска тие изградија мнозинство од инфраструктурата што служеше за најгрозоморните злосторства во историјата: Холокаустот. Во многу западни земји, окупацијата беше болно искуство, но возможно да се преживее. Меѓутоа, во Полска, милиони Полјаци и Евреи секојдневно се бореа за опстанок, третирајќи се како подлуѓе. Од самиот почеток, еврејската нација беше осудена од нацијата на „господарите“ на елиминација. Полската нација беше оквалификувана како нација на робови, од која голем дел исто така требаше да биде убиен.

Свеста дека Германија ја претвори Полска во пекол на земјата многу бавно стигна до Запад. Случајот на Јан Карски, кој беше еден од првите што донесе извештај за германските злосторства, холокаустот, во САД е симболичен. И дури и тогаш, и покрај војната што траеше многу месеци, Западот не беше подготвен да ја прифати целата вистина.

Способноста да се соочиме со вистината за Втората светска војна е наша должност не само во однос на минатото, туку и во однос на иднината. Фактот што повоена Германија толку брзо беше инкорпорирана во меѓународната заедница, без потреба од темелно гонење на воените злосторници, ја отвори портата за релативизирање на злото. Политиката нуди малку простор за морализирање, но кога станува збор за оценување на тоталитаризмите, не можеме да се сомневаме: ова беше апсолутно зло, а сторителите еднаш засекогаш се исклучија самите од човечката заедница. Сепак, сè почести се гласовите дека и жртвите се виновни, исто така. Оттука, има само еден чекор до целиот пресврт на историјата и нејзино поставување на глава. Во однос на Полска, овој чекор го направи никој друг туку Владимир Путин. Руската пропаганда со години се обидува да му каже на светот дека Полска е одговорна за избувнувањето на Втората светска војна. Ова е толку дрска и апсурдна лага, што е една од карактеристиките на тоталитарната пропаганда.

Историските споредби се предавнички, но не можат да се избегнат денес. Ако го препишеме потеклото на Втората светска војна на сегашните услови, кулминацијата ќе ја вклучи руската инвазија на Украина. Фактот дека тоа се случи значи дека многу земји не ја завршија домашната задача или ги заборавија лекциите од 20. век. Се соочуваме со оживување на империја со тоталитарни амбиции. Пред 83 години, Полска беше првата што одби да се потчини. Таа избра да биде верна на слободата, верна на основачките вредности на западната цивилизација. И таа беше предадена од нејзините сојузници. Треба да се потсетиме на оваа историја, не е само да се сеќаваме на неа, туку да не ги повторуваме истите грешки.

(Матеуш Моравјецки е премиер на Полска. „Независен“ го објавува текстот како дел од проектот на полскиот Институт за национално сеќавање)