ИФИМЕС: Криминалното подземје од дома и од надвор ја дестабилизира Македонија
По долги и тешки преговори во јуни / јули 2015 година, политичките лидери во Северна Македонија го посредуваа договорот од Пржино и се согласија да ја надминат длабоката повеќегодишна политичка криза, што беше предизвикано од нелегалното прислушување на повеќе од 20.000 граѓани и грабежот од страна на режимот во износ од над 5 милијарди евра народни пари, а потоа организираа предвремени парламентарни избори во декември 2016 година по исполнувањето на специфичните предуслови. Изборните списоци беа „исчистени“ бидејќи вклучија „вишок“ од не помалку од 330.000 гласачи и беа воспоставени соодветни регулативи за медиумите. Поточно, наместо целосната медиумска хегемонија на ВМРО-ДПМНЕ и двоецот Никола Груевски – Сашо Мијалков, на сите политички субјекти кои учествуваа на изборите им беше даден еднаков пристап и третман во медиумите.
По демократскиот исход во Северна Македонија, демократската трансформација и консолидацијата на земјата започна. Државата успеа да го најде својот пат и да избере помеѓу демократијата и авторитаризмот, меѓу граѓанскиот и / или етничкиот карактер на Северна Македонија. Сепак, тешката состојба што беше наследена остави длабока трага и далекусежни последици. Режимот Груевски – Мијалков сè уште не е демонтиран. Иако во март 2020 година Северна Македонија стана полноправна членка на НАТО, во моментов се соочува со засилени закани од страна на криминалните структури и политичко-разузнавачките подземја, кои работат во рамките на земјата и од странство.
Клучната парадигма на политиката на Зоран Заев и на СДСМ (Социјалдемократскиот сојуз на Македонија) е дека политичката левица треба да преземе одговорност за решавање на клучните национални прашања, бидејќи националните прашања претходно беа претежно решавани од десничарските партии , како и радикалните и крути партии на десницата, поради што состојбата во регионот на Западен Балкан е прилично загрижувачка. Смената во политичката, дипломатската и пошироката социјална парадигма во Северна Македонија започна пред околу шест години кога тогашниот опозициски лидер Зоран Заев (СДСМ) започна бран демократски промени и мирна промена на власта и режимот, што создаде нова позитивна слика за ова во многу аспекти важна балканска држава.
Епилог на нелегално прислушување
Поранешниот шеф на македонското одделение за безбедност и контраразузнавање (УБК) Сашо Мијалков (ВМРО-ДПМНЕ) неодамна беше осуден на 12 години затвор во „Таргет – Тврдина“, случај за масовно незаконско следење и уништување на опремата на УБК што се користеше за следење на комуникациите. Во истиот случај, поранешната министерка за внатрешни работи Гордана Јанкулоска (ВМРО-ДПМНЕ) беше осудена на четири години затвор. Помеѓу 2008 и 2015 година, осудениот користел три различни системи за надзор за пресретнување на комуникациите и, како дел од поранешната тајна полиција, незаконски прислушувал речиси 4.300 телефонски броеви без претходно да добие судски налози. Со тоа, тие директно или индиректно предизвикаа штета на повеќе од 20.000 лица. Во октомври 2018 година, поранешниот македонски премиер Никола Груевски (ВМРО-ДПМНЕ) беше осуден на две години затвор за незаконска набавка на луксузното возило Мерцедес вредно 600.000 евра и во моментов е во бегство.
Аналитичарите сметаат дека Северна Македонија неодамна доживеа обид за „мини државен удар“, чија цел беше соборување на владата на Зоран Заев. Пропагандната машинерија на ВМРО-ДПМНЕ последните три години тврди дека Зоран Заев и Сашо Мијалков се исти. Сепак, брзото апсење по неговото бегство пред изрекувањето на пресудата и драконската казна затвор изречена на Мијалков ги негираа ваквите тврдења. Вреди да се потсетиме дека на денот кога беше објавено бегството на Мијалков, ВМРО-ДПМНЕ веќе имаше список со членови на новата влада и се радуваше на формирање на ново парламентарно мнозинство. Експресното апсење на Мијалков и долгата казна затвор го спречија обидот за „мини државен удар“ и го продолжија мандатот на демократската влада предводена од Зоран Заев до редовните парламентарни избори, кои треба да се одржат за три и пол години.
Членството во НАТО ја заокружи македонската државност. НАТО гарантира опстанок и територијален интегритет на современата македонска држава. По интеграцијата во НАТО, никој повеќе не може да смета на Северна Македонија во хегемонистичките проекти. Демократските промени и постигнатите резултати во изминатите четири години покажаа дека промените се можни и изводливи и дека Македонија, како и регионот на Западен Балкан, го имаат потребниот потенцијал за спроведување на промените. Ова испрати силна порака и беше поттик за другите земји, кои се во чекалната за Европската унија и НАТО. Исто така, важно е дека официјален Брисел го призна трендот на промени во Северна Македонија, но не одговори позитивно и конструктивно на нив – како што вети дека ќе стори.
Духот на промените одекнува во регионот
Промената во политичката, дипломатската и пошироката социјална парадигма во Северна Македонија почна кога лидерот на СДСМ, Зоран Заев иницираше голем број демократски промени и процеси, кои подоцна одекнаа и во регионот. Интеграциската парадигма на Зоран Заев и силниот меѓународен ангажман доведоа до потпишување на Договорот за добрососедство со Бугарија и донесување на Законот за употреба на јазиците на другите етнички заедници. Понатаму, беше потпишан и имплементиран Договорот од Преспа со Грција, кој овозможи деблокирање на евроатлантскиот процес.
Иако пред нешто повеќе од четири години, Северна Македонија беше „земја случај“, денес се користи како пример за земја што спроведе бројни реформи и го деблокира својот евроатлантски пат, крунисан со полноправно членство во НАТО. Владата на Република Северна Македонија ја имаше најсилната меѓународна поддршка што ја уживаше која било влада во регионот. Ова е многу важен факт, кој треба да се искористи во наредниот период за да може Северна Македонија, како и целиот регион, конечно да тргнат по патот на просперитет. Меѓутоа, во овој процес македонските власти мораат да имаат нулта толеранција за злосторства, корупција и кршење на човековите права.
По разрешувањето на ситуацијата во Северна Македонија, вниманието беше насочено кон финализирање на дијалогот меѓу официјален Белград и Приштина. Овој процес влегува во завршна фаза и откако ќе заврши, вниманието ќе биде насочен кон решавање на ситуацијата во Босна и Херцеговина. Во меѓувреме, режимот на Мило Ѓукановиќ (ДПС) беше поразен на изборите во Црна Гора, како и режимот на Хашим Тачи (ПДК) на Косово.
Аналитичарите сметаат дека успехот на Северна Македонија не бил добредојден во дел од политичките кругови во земјата, регионот, како и во дел од меѓународната заедница, кои не гледаат поволно на финализирање на дијалогот меѓу официјален Белград и Приштина и последователно решавање на ситуацијата во БиХ. Иако дел од политичките сили би сакале да ја видат Северна Македонија да се врати во старата „состојба на работите“, демократскиот процес на политички промени е неотповиклив процес.
Министерот Спасовски – главна мета на структурите на политичко-мафијата
Северна Македонија демонстрираше дека е во состојба да биде поборник за промени. Тоа е демократска политичка легитимација на сегашните власти. Членството во НАТО е потврда за исправноста на нивното постапување. Членството во НАТО алијансата значи безбедност, стабилност и благосостојба. Тоа ја зголемува сигурноста и безбедноста на земјата за странски инвестиции. Членството во НАТО е истовремено голем чекор напред кон членството во ЕУ, како и искуството на сите нови земји-членки кои соработуваа по крајот на Студената војна. Без зачленување во НАТО ниту една од 30-те земји нема да биде успешна како во моментов. Членството значи ко-одлучување за клучните прашања на меѓународната политика.
Северна Македонија повеќе не е предмет вклучен за дискусија за агендите на меѓународните форуми, но е земја што дискутира за прашања заедно со другите земји-членки и придонесува за решавање на клучните меѓународни прашања и предизвици. Ова е квалитетен чекор напред во функционирањето на една држава, која стана полноправна членка на НАТО алијансата.
Членството во НАТО не подразбира придобивки само за одбраната, воените и безбедносните структури и функционирањето на државата. Преку своите многубројни одбори, НАТО се занимава и со прашања како што се образованието, екологијата, иновациите, научните истражувања итн. Понатаму, на македонските компании кои ќе добијат сертификат за НАТО може да им се доделат договори на различни тендери, што не беше можно во минатото. Членството во НАТО исто така ќе ги отвори можностите за развој на одбранбената индустрија. Се разбира, сето ова зависи од степенот на подготвеност на земјата да демонстрира проактивен пристап во овој престижен клуб на држави.
Аналитичарите ја нагласуваат важноста на демократската трансформација и обновување на македонското општество преку зајакнување на професионалните и деполитизирани национални институции и судската реформа. Создавање на силни институции ќе значи создавање на најсилна можна бариера за криминал и корупција, како и мафијашки модел на организација. Ова е токму причината за нападите и обидите за дискредитација на министерот за внатрешни работи Оливер Спасовски (СДСМ), кој иницираше темелни реформи откако дојде на функцијата. Резултат на овие реформи е фактот дека Северна Македонија има една од најдобрите полициски сили во Југоисточна Европа, која се бори против криминалот, корупцијата и мафијата. Ова е и причината што министерот Спасовски стана мета на политичко-мафијашките структури. Поточно, тој иницираше пресметка со такви структури, исто како што тоа го направи српскиот претседател Александар Вучиќ (СНС) кога ја започна борбата против организираниот криминал и мафијата во Србија. Ова се причините зошто Вучиќ и Спасовски се двајцата високи функционери во регионот кои се најизложени на нападите и заканите од мафијашките структури. За жал, македонското судство, обвинителство и судови заостануваат зад напредокот постигнат во телата за внатрешни работи (полицијата). Имено, потребно е да се забрзаат реформските процеси во овие сектори, како и да се воспостават и зајакнат државните институции.
Аналитичарите сметаат дека симнувањето од позициите на Никола Груевски (ВМРО-ДПМНЕ), Сашо Мијалков (ВМРО-ДПМНЕ), Хашим Тачи (ПДК), Кадри Весели (ПДК), Рамуш Харадинај (ААК), го отвори патот за справување со Мило Ѓукановиќ (ДПС) и неговиот режим, тројцата етнички лидери во Босна и Херцеговина Милорад Додик (СНСД), Драган Човиќ (ХДЗБиХ), Бакир Изетбеговиќ (СДА) и други во регионот со цел да се обезбеди просперитет и траен мир и долгорочна стабилност .
Како да се избегне дестабилизација на Северна Македонија
Бурните политички случувања во Северна Македонија не се последица на само динамичниот политички живот, кој интензивно се одвива во земјата. Имено, континуирано се води „хибридна војна“ против оваа земја. Во моментов, главно е насочена против министерот за внатрешни работи Оливер Спасовски, како дел од обидот за соборување на Зоран Заев и неговата влада. Разузнавачките служби регистрирале и лоцирале повеќе од 150 портали кои постојано и на дневна основа измислуваат „лажни вести“. Затоа, сите афери што се произведуваат во Северна Македонија на дневна основа, како на производна линија, не треба да изненадуваат.
Според истражувањето што беше спроведено, четири посебни мрежи на Фејсбук страници објавија текстови и содржини што беа објавени на десетина македонски веб-страници. Ова е поврзано со „Адинамик Медиа“, компанија што администрира веб-страници што ја поддржуваат опозициската партија ВМРО-ДПМНЕ, а е поврзана со унгарскиот јавен радиодифузен сервис кој е поддршка на водечката партија Фидес предводена од премиерот Виктор Орбан.
Аналитичарите сметаат дека борбата против криминалот и корупцијата е можност да се избегне дестабилизација на Република Северна Македонија, на која интензивно работат специфични внатрешни и надворешни фактори. Русија интензивно работи на спречување на признавање на автокефалноста на Македонската православна црква (МПЦ-ОА), што се очекува да се случи. Сепак, парадоксот е во тоа што клучните безбедносни предизвици и закани доаѓаат од земјите-членки на ЕУ и НАТО, чии лидери се тесно поврзани со поранешниот премиер Никола Груевски, кој избега во Унгарија каде е под директна заштита на Виктор Орбан и уште неколку премиери на ЕУ, кои се претежно од Европската народна партија (ЕПП).
Се очекува нови работи да бидат фабрикувани пред локалните избори, кои треба да се одржат есента оваа година. Затоа најважно за сегашната влада е да обезбеди мир и стабилност, како и просперитет на земјата. Последните неколку години се случија неколку обиди за државен удар, кои беа спречени со навремена интервенција на Министерството за внатрешни работи и министерот Спасовски. Во овој контекст, важно е да се има предвид дека државен удар не може да се спроведе без поддршка и учество на странски фактор. Територијата на Северна Македонија е „бојно поле“ на кое се води „вистинска војна“ меѓу десетина странски разузнавачки служби. Така се очекува да продолжат нападите врз министерот Спасовски, како и обидите да се дискредитира со цел целосно да се елиминира од политичкиот живот и да се сруши владата на Зоран Заев.
Бугарија – „грдо лице“ на ЕУ
Иако во 2017 година го потпиша Договорот за добрососедство со Северна Македонија, Бугарија сè уште го блокира почетокот на процесот на преговори меѓу Северна Македонија и ЕУ, поточно организирањето на првата меѓувладина конференција.
Уште од своето основање Бугарија се соочува со криза на идентитет. Независна Бугарија е основана врз основа на договорот меѓу Руската и Отоманската империја, тоа е Договорот од Сан Стефано од 1878 година. Тогашната територија на Бугарија претежно била населена со богомилско, македонско и турско население, кое подоцна под силен притисокот на новоформираната држава беше насилно „булгаризиран“. Фактот дека Русија ја основа Бугарија создаде нераскинлива врска со Москва – како противтежа на војводството и последователно на Кралството Србија, кое имаше блиски односи со австро-унгарската монархија.
„Бугаризацијата“ на населението продолжи до денес. Бугарија се обидува да го сокрие овој факт и врши силен притисок врз етничките Македонци во Бугарија да се изјаснат како Бугари, иако според проценките бројот на етнички Македонци што живеат во Бугарија изнесува најмалку 10 отсто од вкупното население. Бугарија има повеќедецениско искуство во прикривање на бројот на припадници на етничките малцинства, а особено на Турците, како и во присилната асимилација на Турците во рамките на кои тие беа принудени да го променат својот идентитет, односно нивните први и семејни имиња и да се декларираат како етнички Бугари. Националните и меѓународните организации поседуваат бројни записи за горенаведеното. Преку политиката на присилна асимилација и масовните прогонства во 80-тите години на минатиот век, Турците во Бугарија беа лишени од правата под режимот на чело со комунистичкиот диктатор Тодор Живков. Само во периодот јуни-септември 1989 година, околу 340. 000 етнички Турци биле присилно протерани од Бугарија во Турција. Ова беше етничко чистење, а не доброволно заминување како што беше презентирано во тоа време.
Аналитичарите сметаат дека, и покрај вековниот силен притисок и обидите за асимилација врз денешната територија на Република Северна Македонија, Бугарите не успеаја да го „булгаризираат“ автохтоното македонско население, ниту за време на окупацијата од фашистичкиот бугарски режим. Всушност, Бугарија се обидува да забрани какво било споменување на окупацијата во македонските учебници и во јавниот домен. Словенија и Хрватска се исто така земји-членки на ЕУ и НАТО и во своите учебници и во јавниот домен ги опишуваат тогашна Германија,Третиот рајх и Италија како нацистички и фашистички окупатори.
Исто како што Бугарите имаат нераскинливи врски со Москва, така и Македонците имаат нераскинливи врски со јужнословенските народи. Доколку Македонците беа Бугари по потекло, ќе се очекуваше дека во изминатите 100 години или повеќе „бугаризацијата“ на Македонците на денешната територија на Република Северна Македонија ќе беше успешно завршена. Сепак, процесот на „бугаризација“ доживеа целосно фијаско.Според аналитичарите, повеќе од 100 години Бугарија сè уште се соочува со криза на идентитет и неуспех на „бугаризацијата“ на етничките Македонци. Како последица на тоа, таа се обидува да најде задоволство во блокирањето на процесот за почеток на преговорите меѓу Северна Македонија и ЕУ.
Северна Македонија е успешен и докажан модел на демократска трансформација на една земја во XXI век, поради што ЕУ, како и САД; треба да стават крај на бугарското блокирање на земјата. Имено, со блокирање на процесот на интеграција на Северна Македонија, Бугарија го блокира процесот на интеграција на сите земји од Западен Балкан во ЕУ. Специфична точка на загриженост е информацијата дека Бугарија планира да примени слична блокада во однос на српскиот пат кон ЕУ. Поради горенаведеното, Бугарија е „грдото лице“ на ЕУ.