Хрватските организации се борат за зачувување на семето како основно човеково право

Охрабрена од сопственото комерцијално производство на семе, Хрватска стана една од водечките земји на ЕУ во органското земјоделско производство. Но, органските земјоделци сега стравуваат дека воведувањето на нов Закон за семе може да го загрози тоа.

Предлог-законот, воведен во декември, има за цел да го поедностави производството и сертифицирањето на семето, особено за старите и домородните сорти.

Сепак, се покажа контроверзно, а противниците на законот предупредуваа дека тоа може да има далекусежни последици врз земјоделскиот биодиверзитет во Хрватска. Водечката политика за храна во ЕУ, стратегијата од поле до маса и стратегијата за биодиверзитет на Комисијата зборуваат за важноста на зачувување на семето и потребата да се олесни пристапот до пазарот за автохтоните сорти.

„Комисијата ќе преземе мерки за олеснување на регистрацијата на сорти на семе, вклучително и органско земјоделство и да обезбеди полесен пристап до пазарот за традиционалните и локално прилагодени сорти“, се наведува во Стратегијата „Од поле до маса“.

Исто така, во рамките на вториот столб на Заедничката земјоделска политика (ЗЗП) постои одредба за „зачувување и одржливо користење и развој на генетските ресурси во земјоделството“.

Сепак, законот вклучува голем број проблематични елементи, според Хрватското здружение на одржлив растечки Биоврт, кое во соработка со Хрватското здружение на производители на органски производи (ХСЕП) и Здружението на хрватски семејни фарми „Живот“ ја започнаа кампањата „семето е наше човеково право “во јануари 2021 година.

За многу кратко време, кампањата, која се залага производителите да имаат право да изберат кога одгледуваат семе на сопствените фарми, доби поддршка од 135 хрватски здруженија со над 25.000 члена, Земјоделската комора на Хрватска и над 31.000 граѓани.

Силвија Колар-Фодор, претседател на здружението Биоврт, директно влијае на 57.330 производители на зеленчук и компир и на 155.403 земјоделци од други сектори, значително ги зголемува трошоците за производство и доведува до ризик од натамошно зголемување на цените на семето.

„Производството на хрватско семе не е доволно за да се задоволат потребите, а целиот систем на храна на нашата земја зависи од увозот. Во 2019 година беа увезени семиња во вредност од 11,9 милиони американски долари (9,9 милиони евра) “, објасни Колар-Фодор.

Еден од клучните проблеми е што законот има за цел да го воведе изразот „Семиња од земјоделско стопанство“ – семе на разни земјоделски растенија произведени и наменети за сеидба исклучиво на сопствено стопанство – забрането да се продава на пазарот.

Втората е член 16, кој ја ограничува употребата на тоа семе во семејните фарми.

„Овој термин не постои во ниту една директива на ЕУ што го регулира производството на семе“, рече Колар-Фодор, претседател на здружението „Биоврт“ и еден од најжестоките борци за зачувување на семето.

„Законот за семе се однесува исклучиво на комерцијална употреба и пазар на семе. Предлог законот регулира семе од земјоделски стопанства, што истовремено експлицитно забранува нивно пласирање на пазарот. Затоа, сметаме дека овој термин и сите одредби поврзани со него треба да се избрише“,објасни таа.

„Нема нови ограничувања“, вели Министерството за земјоделство.

Министерството за земјоделство тврди дека новиот закон не воведува никакви нови ограничувања на системот за производство и сертифицирање на семе, но го поедноставува воведувањето на стари и автохтони сорти во системот на семе и органско производство на семе. Според министерството, растот на секторот за производство на семе е 23 отсто во последните три години, а секоја година околу 20 отсто од семето на растителни производи е со исклучително низок квалитет – што доведува до пад на производството.

„Приносите на необработено семе се пониски од сертифицираното семе, а неговата преработка ги зголемува приносите на скоро 3 тони“, соопшти Министерството.

Во меѓувреме, Хрватската агенција за земјоделство и храна (ХАПИХ) истакна дека со регистрација на сорти на Националната листа на сорти, сите постојни сорти ќе бидат собрани на едно место, олеснувајќи го производството и пуштањето во промет на старите автохтони генотипови.

Сепак, Сунчана Пешак, секретар на ХСЕП, тврди дека ова е спорно, посочувајќи дека членот 16 наведува дека земјоделците можат да одгледуваат сертифицирано семе само за нивна сопствена употреба, под услов да можат да го докажат неговото потекло. Во спротивно, тие треба да докажат дека одгледуваат „автохтони сорти регистрирани на новата Национална листа на сорти, што доведува до понатамошно административно оптоварување“, објасни Пешак.

Проф. д-р Маја Жуљ Михаjљевиќ од Одделот за генетика и биометрика на Земјоделскиот факултет во Загреб рече дека членот 16 е „домашна идеја на нашите законодавци“ и дека не е преземен од директивите за маркетинг на ЕУ. Во оваа смисла, законските мерки во врска со контролата на семето за сопствени потреби се построги во Хрватска во споредба со другите земји на ЕУ.

Пешак објасни дека производителите во другите земји на ЕУ можат слободно да одгледуваат семе без ограничувања за сопствените потреби и да користат нерегистрирани сорти.

„Единствените разлики се во тоа дали тие можат да разменуваат вакви семиња едни со други и под кои услови“, рече таа. Земји како Австрија, Франција и неодамна Италија ја признаа важноста на трговијата меѓу производителите како „дел од солидарната практика важна за зачувување и развој на агробиолошката разновидност“.

Билјана Борзан, известувач на S&D за стратегијата „Од поле до маса“, го опиша развојот на производството на семе во Хрватска како „премногу скап, непрофитабилен и практично невозможен“.

„Со оглед на силниот раст на органското производство во Хрватска и плановите за натамошно зголемување според стратегијата, Министерството треба да интервенира и да преземе мерки за започнување на производството. Треба да се донесат регулативи, да се создадат бази на податоци и да се обезбеди сета можна поддршка за потенцијалните”, рече Борзан, предупредувајќи дека без семе нема „независност во производството”.

„Но, се чини дека се случува спротивното“, предупреди таа.

Борзан направи измена и дополнување на извештајот на Парламентот за стратегијата, со барање за некомерцијална употреба на семе за сопствена употреба и на мали фарми дополнително да се ослободи од регулаторниот притисок од европско и национално ниво, така што правилата се не се пропишани таму каде што не се потребни.

На 16 март, комесарот за здравство и безбедност на храната, Стела Киријакидес, во име на Комисијата, одговори на прашањето за усогласеност со законот на ЕУ, велејќи дека се уште не била информирана за хрватскиот закон, во тој случај само „законодавството на ЕУ за пазарот на семе”

На барање на Советот, Комисијата во моментов спроведува студија за можноста за ажурирање на законот за пазар на семе.

„Измените сигурно ќе треба да бидат во согласност со стратегијата за зачувување на биолошката разновидност“, рече Борзан.

Дотогаш, останува прашањето: дали Хрватска сака да ја зголеми конкурентноста преку интензивно земјоделство или одржливо земјоделство?

„Хрватска го има целиот природен потенцијал за одржливо земјоделство. Верувам дека новата европска стратегија – Европскиот зелен договор ќе ни овозможи да оствариме позитивен напредок доколку навреме донесеме конзистентни стратегии и планови“, изјави Жуљ Михаљевиќ.(Еурактив)