ЕК: Нема напредок во судството и во борбата против корупцијата, состојбата во затворите страшна

Да не беше објавен извештајот на Европската комисија денес во Брисел немаше да се слушне името на Македонија, а уште помалку ќе се слушнеше за уставните реформи. Целата прес конференција на претседателката на ЕК, Урсула фон Дер Лајен и на еврокомесарот Оливер Вархеи беше посветена на новите звезди на проширувањето, а Македонија беше само дел од Планот за економски раст на Западен Балкан.

Затоа пак во извештајот за нашата држава стои дека Македонија се соочила со „значителни предизвици во областа на владеењето на правото“, дека генерално, правната рамка останува погодна за одржување на демократски избори, но не бил постигнат напредок за решавање и имплементација на извонредните препораки од Канцеларијата за демократски институции и човекови права на ОБСЕ и Венецијанската комисија – нешто што власта се обиде да го поправи дури вчера.  Оценката за судството е дека не е постигнат прогрес во однос на минатата година, дека смената на претседателката на Судскиот совет била контроверзна, дека нема напредок и во борбата со корупцијата, додека состојбата во затворите се оценува како страшна. Уставните измени само се споменуваат како обврска, се забележува несоодветната употреба на европското знаменце, се критикува поларизацијата во Парламентот и блокирањето на реформските закони, а значаен дел е посветен на говорот на омраза  и заштита за малцинствата, што е во корелација со бугарските поплаки во Брисел.  Во извештајот подетално стои:  

„Работата на парламентот беше нарушена со политичка поларизација, која дополнително се продлабочи, одложувајќи го усвојувањето на многу реформски закони и важни назначувања.Процесот на преговори за пристапување во ЕУ бара широк консензус од главните политички партии. Сите партии треба да почнат да се вклучат во конструктивна и инклузивна политичка дебата, за да се зајакне улогата на Парламентот.

Парламентот и владата се обврзаа да започнат и да ги постигнат како приоритетно релевантните уставни измени, со цел во Уставот да се вклучат граѓани кои живеат во границите на државата и кои се дел од други народи, како Бугарите.

Имаше прекумерна, а понекогаш и несоодветна употреба на брзите процедури и на процедурата за „знамето на ЕУ“, во некои случаи поради недостаток на консултации и лошо планирање на законодавниот календар. „Знамето на ЕУ“ треба да се користи кога е директно поврзано со усвојувањето на закони чија главна цел е усогласување со правото на ЕУ, а не за кратка јавна дебата за важни прашања.Собранискиот надзор над извршната власт редовно се вршеше преку пратенички прашања до министрите. Партиите не треба да штедат напори за исполнување на одамна задоцнетите заложби за внатрешни реформи кои датираат од третиот круг на „Дијалогот Жан Моне“ на почетокот на 2020 година.Работата продолжи на утврдување кривична одговорност за оние кои оркестрирале или извршиле насилство во нападот врз Парламентот на 27 април 2017.

Потребна е брза имплементација на препораките од Групата држави против корупција за да се зголеми транспарентноста на финансирањето на политичките партии. Земјата треба да го зајакне својот капацитет за парламентарен надзор над разузнавачките служби.

Судскиот систем на Северна Македонија е помеѓу одредено и умерено ниво на подготовка. Нема напредок во однос на судството во текот на извештајниот период. Судскиот совет треба да се залага за заштита на интегритетот и независноста на судиите и институциите и треба да се спротивстави на секое надворешно влијание. Контроверзното разрешување на претседателот на Судскиот совет предизвика загриженост за несоодветно политичко влијание. Доцни усвојувањето на новата стратегија за реформи во правосудството, чија цел е подобрување на работата на институциите. Напредокот во спроведувањето на стратегиите за човечки ресурси за судството и обвинителството беше ограничен.

Недостигот на мерки за справување со влијанието на закажаните пензионирање влијаеше на ефикасноста. Повеќето унапредувања за повисоките судови се соочија со дополнителни одложувања. Продолжи работата на надградба на автоматизираниот информациски систем за управување со судски предмети за случајна распределба на предметите во судовите. Сличен систем беше воведен и во Јавното обвинителство.

Земјата е меѓу одредено и умерено ниво на подготовка во превенцијата и борбата против корупцијата. Не беше постигнат напредок. Корупцијата останува распространета во многу области и е загрижувачко прашање. Се зголемија одложувањата  на судењата за случаите на корупција на високо ниво, што резултираше во некои случаи со  застареност. Кривичниот законик е изменет по забрзана собраниска постапка. Максималните законски казни за конкретни кривични дела поврзани со корупција беа намалени, што имаше импликации врз примената на застареноста и влијаеше, стопираше или дури прекина голем број случаи на корупција на високо ниво, вклучително и од поранешното Специјално јавно обвинителство ( СЈО). Амандманите, исто така, ја попречуваат способноста на властите да ги истражуваат и гонат таквите прекршоци. Ова е прашање на сериозна загриженост.

Државната комисија за спречување на корупцијата беше проактивна во обезбедувањето на јавните институции насоки за политики за спречување на корупцијата. Отвори неколку случаи, но треба да се следат неговите препораки. Треба да продолжат напорите за подобрување на функционирањето на ДКСК, особено со доделување дополнителни средства за регрутирање на специјалистички кадар. Дополнителни човечки и финансиски ресурси, исто така, треба да се стават на располагање на Јавното обвинителство, истражните центри и единиците за спроведување на законот задолжени за истрага на корупцијата. Секторите кои се најранливи на корупција бараат насочени проценки на ризик и посветени активности.

Северна Македонија останува умерено подготвена во однос на реформите во јавната администрација. Ограничен напредок беше постигнат во периодот на известување со усвојувањето на новата стратегија за реформа на јавната администрација и придружниот акционен план во јули 2023 година. И покрај тоа што процесот го започна пред пет години, земјата сè уште не ја усвои ревидираната законска рамка за управување со човечки ресурси , кој ги вклучува ревидираниот Закон за административни службеници, Законот за вработените во јавниот сектор и новите законски одредби за менаџмент на највисоко ниво. Новата рамка треба да го подобри управувањето со човечките ресурси низ администрацијата и да помогне да се обезбедат вработувања, унапредувања и отпуштања врз основа на заслуги на сите нивоа, вклучително и високото раководство.

Законодавството сè уште не ги прифатило препораките на Државната комисија за спречување на корупцијата за непотизам, кронизам и политичко влијание при регрутирањето на вработените во јавниот сектор и при назначувањето членови на надзорните и управните одбори. Подобрувањата во отчетноста во јавната администрација се поткопани со неусвојувањето на новиот Закон за државна организација. Тековни се напорите за подобрување на испораката на услуги за граѓаните и бизнисите.

Северна Македонија има одредено ниво на подготовка во борбата против организираниот криминал. Постигнат е одреден напредок во текот на извештајниот период. Земјата продолжува да има добро ниво на оперативна соработка со земјите-членки на ЕУ, соседните земји кои не се членки на ЕУ, Европол и Европравда. Новиот Закон за перење пари и финансирање тероризам стапи на сила во јули 2022 година. Законодавството за спроведување сега треба да се подготви и усвои навремено. Треба да се направи повеќе за да се подобри ефективноста на спроведувањето на законот во борбата против одредени форми на криминал, како што се перење пари и финансиски криминал. Северна Македонија треба да ја усвои и спроведе потребната легислатива за регулирање на активноста на Канцеларијата за наплата на имот. Капацитетот на Националниот координативен центар за борба против организираниот криминал треба да се подобри. Координацијата останува клучна за сите чинители вклучени во борбата против организираниот криминал, вклучително и меѓу обвинителството и полицијата.

Северна Македонија е на една од главните транзитни рути за миграциско движење. Земјата продолжува да игра активна улога во управувањето со мешаните миграциски текови. Продолжија напорите за обезбедување основни услови за живот и услуги за сите мигранти во земјата. Меѓутоа, постои потреба од зајакнување на институционалните и административните капацитети за сите аспекти на управувањето со миграцијата. Потребен е повеќе персонал и дополнителни материјално-технички ресурси за да се зголеми капацитетот на задоволително ниво. Потребна е систематска регистрација на мигрантите, а профилирањето чувствително на заштита треба да се подобри. Земјата треба да воспостави соодветен систем за управување со нередовното движење и да престане со практиката на враќање на мигрантите надвор од законската рамка. Треба да се финализира и усвои план за вонредни ситуации за управување со големи миграциски текови. Договорот за статус за оперативна соработка во управувањето со границите со Европската агенција за гранична и крајбрежна стража (Фронтекс) стапи на сила на 1 април 2023 година, дозволувајќи отпочнување на заедничка операција со распоредување офицери од земјите-членки на ЕУ за обезбедување поддршка при граничната контрола и управување со нерегуларна миграција и прекуграничен криминал.

Правната рамка за заштита на основните права е делумно усогласена со правото на ЕУ и стандардите за основните права. Земјата продолжува да ги исполнува своите општи обврски за основните права, но законодавството треба да се спроведува на посистематски начин. Некои значајни измени на Кривичниот законик беа усвоени во февруари 2023 година, со кои се регулираат кривичните дела на родово засновано насилство.Парламентот треба да врши именувања на независни и регулаторни тела врз основа на заслуги. Функционалната независност на телата за човекови права мора да се гарантира во секое време. Тоа, меѓу другото, значи и доделување доволно средства. Службите за жртви на родово насилство сè уште имаат потреба од засилување и соодветно финансирање за да ги исполнат стандардите утврдени со Истанбулската конвенција.

Лицата со попреченост продолжуваат да се соочуваат со директна и индиректна дискриминација, социјална исклученост и бариери. Канцеларијата на Народниот правобранител и Комисијата за спречување и заштита од дискриминација потпишаа меморандум за разбирање за официјализирање на нивната координација.

Состојбата во затворите се уште е страшна. Препораките дадени од Европскиот комитет за спречување на тортура за третман на притворени и осудени лица не беа адресирани, што предизвикува сериозна загриженост. Условите за притвор треба да се подобрат со најголема итност.

Посебно внимание треба да се посвети на промовирање на недискриминација, зголемување на ефективноста во справувањето со криминалот од омраза и говорот на омраза и зајакнување на капацитетот и независноста на институциите задолжени за заштита на правата на лицата кои припаѓаат на малцинствата или заедниците. Агенцијата за остварување на правата на заедницата треба да добие доволно средства за понатамошно промовирање на заштитата на малцинствата и спроведувањето на националната стратегија „Едно општество за сите и интеркултурализам“. Треба да се зајакне капацитетот на службениците за спроведување на законот и кривичната правда за ефикасно спречување и кривично гонење на сите случаи на насилство, злосторства од омраза и говор на омраза.

Надворешниот надзорен механизам за полицијата, вклучително и затворската полиција, сè уште не е целосно функционален, а тројцата претставници на ГО допрва треба да бидат избрани од Собранието. Донесените измени на Законот за матичните книги го отвораат патот кон решавање на случаите на бездржавјанство и исполнување на меѓународните обврски на државата.

Северна Македонија е меѓу одредено и умерено ниво на подготовка во областа на слободата на изразување. Генерално, постигна ограничен напредок. Општиот контекст е поволен за слободата на медиумите и овозможува критичко медиумско известување. Изменетиот Кривичен законик и Законот за граѓанска одговорност за клевета го подигнаа севкупното ниво на правна заштита на новинарите. Сепак, забележани се голем број напади, закани и одредено застрашувачко однесување кон новинарите. Потребна е поголема транспарентност во однос на медиумското рекламирање од страна на државните институции и политичките партии. Потребна е реформа на јавниот радиодифузен сервис за да се зајакне неговата независност, професионални стандарди и финансиска одржливост. Од декември 2018 година, Парламентот го одложува назначувањето на програмскиот совет на јавниот радиодифузен сервис и советот на регулаторот за медиуми. Условите за работа на новинарите остануваат предизвикувачки.

Во однос на кластерот 6 за надворешни односи, Северна Македонија е умерено подготвена во областа на надворешните односи и достигна добро ниво на подготовка за заедничката надворешна и безбедносна политика. Земјата постигна одреден напредок во текот на периодот на известување за заедничката трговска политика. Таа постигна добар напредок со одржување на целосна усогласеност со заедничката надворешна и безбедносна политика на ЕУ. Со тоа, Северна Македонија се покажа како доверлив партнер, вклучително и на меѓународно ниво.

Во однос на регионалната соработка, земјата одржува добри односи со другите земји од проширувањето и продолжи да се ангажира во регионалните иницијативи. Постојните билатерални договори треба да се спроведуваат со добра волја од сите страни, вклучително и Договорот од Преспа меѓу Северна Македонија и Грција и Договорот за пријателство, добрососедство и соработка со Бугарија“, стои во извештајот што се однесува на политичките критериуми.

На прес конференцијата Лајен рече дека комплетирањето на ЕУ е „повик на историјата“ а нашите земји „природен хоризонт“’и ги објави предлозите на ЕУ за почнување преговори со Украина, Молдавија и БиХ (со повеќе услови), како и за давање кандидатски статус на Грузија, така што надвор од хоризонтот, т.е. со сосема празни раце остана само Косово, за кое немаше никаква одлука. Вархеи рече притоа дека патот на Косово до ЕУ оди преку дијалогот со Србија и дека на тоа треба да се фокусира и да го забрза. Тој исто така рече дека Планот за раст на Западен Балкан ќе го катализира прогресот во регионот и ќе го намали економскиот и социјален јаз на балканските земји со тие во ЕУ, дека ќе обезбеди „вистинска интеграција“, т.е. на терен, и  дека ќе помогне да се забрзаат реформите кај нас, за што  ЕУ и државите ќе изработуваат детален план за реформи за секоја година, вклучувајќи ги и тие за владеење на правото, антикорупцијата и демократијата. Тој рече дека ќе има и повеќе пари од ЕУ отколку досега. И Лајен и Вархеи индиректно порачаа дека земјите веќе не ќе можат да седат на две столици, односно сите јасно треба да изберат каде припаѓаат, но и што сакаат : демократија и просперитет или авторитарност?