Два плана за владеење во Бугарија по изборите – со или без Пеевски

На крајот од предизборната кампања во Бугарија, станува јасно дека има две конкретни идеи за владеење по изборите, кои пробно може да се наречат „план ПП-ДБ“ и „план Пеевски“. Инаку, сите други се колнат дека ќе формираат влада, но без да прецизираат како ќе се случи тоа. Како и на последните шест избори, Бојко Борисов е прв меѓу оние кои колнат, но засега само стана јасно дека не му се допаѓа „планот ПП-ДБ“. Логичарите би рекле дека штом го отфрли едниот план, го прифаќа и другиот. Но, Борисов веројатно нема да се согласи и ќе инсистира на тоа дека исклучената трета можност е возможна во неговиот политички универзум.

Сепак, изборот пред Бугарија е навистина логичен, бидејќи се сведува на едноставна дилема: владеење без Пеевски или владеење со Пеевски. Трета опција нема. Дилемата е едноставна, но секој од изборите е доста сложен и тежок за политичките играчи. Има и една особеност: ако не се избере редовна влада, земјата ќе продолжи да се управува од кабинет. Односно, ќе се раководи со Пеевски и од Пеевски, бидејќи во сегашната преодна влада клучни министри – како што е министерот за внатрешни работи – се од неговата „квота“. И сигурно на следните избори ќе ги предводат листите на некој „нов почеток“. Со други суми: вагата е навалена во корист на „управување со Пеевски“ и ГЕРБ и Борисов не изгледаат загрижени од овој факт. Напротив, тие го уништуваат алтернативното сценарио, кое, сепак, се потпира токму на нив за реализација. И ако тоа не е иронија, поздрави го.

Планот на ПП-ДБ

Идејата на ПП-ДБ (Продолжуваме со промената-Демократска Бугарија) за владеење по изборите е релативно јасна. Технократски кабинет со премиер кој не е тесно поврзан со една од главните политички партии и е релативно неутрален меѓу нив. Оваа влада следи програма со јасни приоритети и мнозинство во парламентот, која формално и неформално го исклучува Дељан Пеевски [како и Преродба од јасни (гео)политички причини]. Од формална гледна точка, мнозинството треба да биде доволно за да се носат одлуки без Пеевски. Од неформална гледна точка, ГЕРБ треба да се откаже да ги штити интересите на Пеевски и да биде негов гласноговорник, особено во однос на судските назначувања, регулаторите и антикорупциските реформи.

Всушност, главната пречка за „планот ПП-ДБ“ е тоа што Борисов и ГЕРБ не дадоа ни најмал знак дека навистина сакаат да владеат заедно со ПП-ДБ. Напротив, сè во нивните постапки зборува за спротивното: целата кампања на ГЕРБ е против ПП-ДБ, а повиците на Борисов за умереност и толеранција звучат како празни фрази. И од 2013 година Борисов никогаш не застанал против Пеевски. Всушност, тој никогаш немал лош збор за него, што е извонредно затоа што тој генерално не е од оние кои штедат лоши зборови. Од оваа гледна точка, да се очекува дека Борисов всушност размислува за опција „без Пеевски“ е во спротивност со неговото севкупно досегашно однесување. Дали ова е однесување диктирано од зависности или случајност на интереси, не е толку важно. Факт е дека ова однесување е постојано со текот на времето. Но, кој знае, можеби по изборите ќе имаме политичко бебе кое поминало низ изборно крштевање.

Планот „Пеевски“

Алтернативниот план „редовна влада со Пеевски“ исто така е сосема логичен и исто така страда од сериозни дефекти. Овој план го претпоставува следново. Прво, би било полесно да се спроведе во случај на полош изборен резултат за ПП-ДБ. Второ, ГЕРБ мора да излезе прва на изборите и заедно со „Новиот почеток“ на Пеевски и другите партии како ИТН и Величие плус оние што ќе се отцепат да биде блиску до мнозинството. Трето, треба да се изврши притисок врз ПП-ДБ за приклучување кон „евроатлантско мнозинство“ за да се спречи Бугарија да застрани од вистинскиот пат и наводно да ја ограничи Преродба.

Во таква ситуација, ГЕРБ предлага „малцинска влада“ или политички кабинет со свои министри, а останатите ја поддржуваат да има редовна власт. Доколку ПП-ДБ се согласи да учествува, едноставно ќе го легитимизираат „менаџирањето со Пеевски“. Доколку не се договорат, мнозинството целосно ќе зависи од Пеевски, а Борисов ќе биде во уште послаба позиција, но ќе има оправдување дека ПП-ДБ го одбила.

Не е исклучено по изборите во САД и евентуален успех на Трамп да преминат на „патриотизација“ на евроатлантизмот на ГЕРБ и Пеевски, што ќе доведе до широка коалиција во парламентот против ПП-ДБ.  Дали Преродба вака или онака официјално ќе биде вклучена во мнозинството – тоа не е толку интересно. Но, нивната агенда може делумно да биде инкорпорирана во една или друга форма. На пример, во однос на Украина, како и некои од фашисоидни закони против сексуалните малцинства и „странските агенти“.

Вусшност, планот „Пеевски“ беше тестиран и во актуелниот парламент и пропадна поради расколот во ДПС. Поопшто, сепак, овој план ќе донесе многу сериозна штета на репутацијата на ГЕРБ и Борисов. Проблемот на Борисов е што не може да го одбие и ќе бара изговори кај другите партнери за евентуален неуспех.

Можеби народот е веќе толку презаситен што би ја „проголтал“ секоја влада, па и таа со Пеевски? Сепак, на таква логика тешко може да се потпреме. Откако ќе се формира, таквата влада би била слаба и брзо би ги вовлекла главните партии во неа во политичка бездна. Овој ефект веројатно нема да се компензира со доминација на медиумите и други трикови. А меѓународната реакција ќе биде сериозно негативна, поточно негативна, во зависност од исходот на изборите во САД. Односно, ризик кој Борисов тешко би се решил да го преземе.

За што, вусшност, се работи?

Се разбира, луѓето полека сфаќаат што се случува и почнуваат да ги разбираат вистинските причини за немањето редовна влада. Зад налетот зборови и меѓусебните напади, сепак главно се работи за уништување или зачувување на освоената земја: тоа е всушност смислата на плановите „без Пеевски“ и „со Пеевски“. Сè побезобразното користење на институциите за политички цели во оваа кампања секако не остана незабележано од народот: купувањето гласови селективно толерирано од Министерството за внатрешни работи; чудните одлуки на високиот суд и Централната изборна комисија за регистрација на ДПС во корист на Пеевски; апсењата на луѓето на Доган итн.

Многумина ќе речат дека тоа не се работите кои навистина ги возбудуваат луѓето. Не се заинтересирани ниту за промена на фискалниот модел на државата, што доведе до поголем раст и на економијата и на приходите на луѓето. А што е тоа што „навистина“ го возбудува општеството?

Точно е дека мобилизацијата за гласање се одвива врз база на емоции. А емоциите доаѓаат од наративот, приказна која е или застрашувачка или воодушевувачка и привлечна во позитивна смисла. Борисов и Пеевски одамна не пленат, но она што успеваат да го направат останувајќи на политичката сцена е да ја одземат позитивната емоција што ја создаваат нивните противници. А во средина на слаб јавен интерес, ситните сметки, клиентелистичките шеми, купените гласови и малите психолошки радости од триење на носот на противникот почнуваат да играат одлучувачка улога.

Сепак, постои голема слика и се сведува на плановите опишани погоре. Емоција или не, граѓаните имаат избор од кој навистина не можат да избегаат – дури и да не излезат на гласање.

(Даниел Смилов е експерт за уставно право и програмски директор на Центарот за либерални студии во Софија. Овој текст е објавен од бугарската редакција на Дојче веле.)