Бугарски научници ја повикуваат државата да признае дека депортирала Евреи

Во пресрет на 80-годишнината од настаните во Бугарија наречени „Спас на бугарските Евреи“, на 10 март, група бугарски научници повикуваат „комеморацијата на настаните да го напушти каналот на стереотипните и митологизирачките мотиви, на постојаното наддавање во припишувањето на заслугите и постојаното бегство од одговорноста и неизбришливата темна страна на она што се случи“.

Со текот на времето, овој датум стана тежок со пораки и тишини. Зборовите за доблест, благородност и храброст издигнати на него коегзистираат со агресивно негирање на соучесништво во мрачно дело. Нашата земја никогаш не сакаше да најде јазик со кој ќе означи два неразделни и во исто време поларни спротивни историски факти: зачуваните животи на Евреите од предвоените територии на Бугарија и депортацијата во Треблинка (4–29 март 1943)  од окупираните земји од април 1941 година, пишуваат авторите.

И тие ја повикуваат „бугарската држава јавно, искрено и безусловно да ја признае својата одговорност и да понуди извинување за прогонот и депортацијата на Евреите во текот на годините на Втората светска војна. Нешто што го направи не само Германија, туку и земји како Франција или Романија, кои поминаа низ слично контроверзно минато“.

Овој морален гест во никој случај не би поставил колективна вина на целата воена генерација, а уште помалку на следната. Напротив, тоа би било знак на зрелост и учтивост, заслужен поклон кон невините жртви и израз на почит кон оние кои всушност придонеле за спасување на многу човечки животи, се наведува во документот.

Нејзини автори се Румен Аврамов – економист и историчар, Александар Везенков – историчар, Стефан Дечев – историчар, Лилијана Дејанова – социолог, Стилијан Јотов – филозоф. Нивниот повик веќе го поддржаа уште десетици научници, новинари, активисти за човекови права, јавни личности.

„Употреба на премногу поедноставен и искривен приказ на Спасот во политичката, идеолошката и националистичката агенда. По 1944 година, наративот беше искористен за легитимирање на комунистичкиот режим, а по 1989 година – за рехабилитација на авторитарното владеење и на самиот цар. Во последниве години, таа беше вклучена во односите со Северна Македонија. Отсекогаш и илузорно се сметал за чудесен ресурс во обидите да се освежи нарушениот имиџ на земјата пред светот. Се користи и за цели на сликата од политичари, институции и професионални еснафи. Генерално, едностраната државна комеморативна политика на оваа тема намерно ги храни патриотските и националистичките чувства“, велат нучниците.

Убедени сме дека денес нашето општество има пристап до доволно информации за судбината на Евреите под бугарска власт за време на Втората светска војна и дека е време да се фрли нов поглед на овој важен момент од нашата историја, се наведува во документот.

Во него пишува дека тезата за ограничена моќ и независност на Бугарија во „новите земји“ е неоснована. „Тие беа дефинирани како припоени и од пратениците во Народното собрание и од сојузниците во примирјето од 28 октомври 1944 година. Овие територии беа целосно интегрирани во бугарскиот правен систем, во административната, образовната и црковната структура. Нивната популација е официјално доделена од страна на заводот за статистика на онаа на државата. Според тоа, еврејското малцинство, според документите на Комесаријатот за еврејски прашања, пораснало од 48.000 на околу 61.000, вклучувајќи ги и оние со странско државјанство. Депортираните од ‘новите земји’ се третираат како иселени ‘надвор од Царството’“, пишува во документот.

Државниот антисемитизам во Бугарија за време на Втората светска војна ги осуди Евреите на граѓанска и економска смрт. Бугарската окупациска власт во Вардарска македонија, Егејска Македонија и југоисточна Србија депортираше 11.343 Евреи. Само малкумина од нив го преживеаја ужасниот концентрационен логор Треблинка. (Н.В.)