Брзината ја убива креативноста- Александар Поповски со нова премиера во Белград

Претставата „Алиса во земјата на стравови“ по текст на Ева Махковиќ ја постави македонскиот режисер Александар Поповски во Југословенскиот драмски театар во Белград. По две одложувања поради пандемијата, конечно во четврток на сцената „Љуба Тадиќ“ се одржа премиерата. Извонредната сценографија ја потпишува Вања Магиќ, костимите Миа Поповска, композиторот Марјан Неќак.

Актерката Милена Радуловиќ ја играше Алиса, а во тимот се уште: Милан Мариќ, Небојша Љубишиќ, Радован Вујовиќ, Слобода Миќаловиќ, Јована Беловиќ, Тамара Шустиќ, Ива Стефановиќ и Денис Муриќ.

По повод премиерата, Поповски, актуелен како уметнички директор во Словенско народно гледалишче во Марибор, даде интервју за белградска Политика. 

„Алиса во земјата на стравови“ е инспирирана од епизоди од книгата „Алиса во земјата на чудата“ од Луис Керол. Зошто денес наместо чуда имаме стравови?

Верувај ми, и јас се прашувам истото. Еден од моите омилени автори, Даниел Хармс, напиша многу приказни кои ни кажуваат дека чудата постојат на земјата. Како човек кој верува во Хармс, верувам и дека постојат чуда. На сите им препорачувам да прочитаат која било приказна од Данило Хармс и ќе почувствуваат мало крцкање на струја во мозокот.

Што се однесува до стравот, многу ми се допаѓаат кратките форми за сопствените стравови напишани од Ева Махковиќ. Од нашите разговори произлезе идејата да се напише драма користејќи ликови и сцени од „Алиса“, притоа пишувајќи за сите стравови со кои се соочуваат луѓето денес, особено младите. Мојата генерација од постарите секогаш слушаше: „Полека, животот е пред тебе, имаш уште многу време“. Денешната генерација најмногу слуша: „Немаш повеќе време, крајно време е или ти истече времето“. Кога човек нема време, тогаш само испорачува резултати, бидејќи тоа му треба на системот – готов резултат. Потребно ви е време за создавање, потребен ви е простор за грешка и простор за здодевност, што е многу важно за креативноста. За мене секоја креација е чудо. Скратувањето на времето ја убива креативноста.

Каква слика за светот и претставува театарот на публиката во случајот со вашата „Алиса“?

Ах, тоа е бајка. Сакам бајки. „Алиса“ има посебно место во мојата фасцинација од бајките. Пред некој ден наидов на мојата омилена книга од детството „Низ пустината и прашумата“ од Сјенкијевиќ. Кога го прочитав тоа како дете, не спиев со денови, чекајќи да тргнам на такво патување. Алиса патува, за разлика од класичните патници кои патуваат хоризонтално, таа патува вертикално. Таа паѓа. А особено го интересираше што паѓа, без воопшто да се плаши. Љубопитноста и авантуристичкиот дух се секогаш на прво место, откривање нов свет, нови простори, нови суштества. Така го гледам и го дефинирам мојот начин на работа во театарот, како – слободен пад. Бајките ги доживувам како жанр во кој најдобро се чувствувам.

Алиса сега е возрасна девојка, во своите триесетти. Треба да биде исполнета, стабилна, порасна… Она што го има е нов психотерапевт со кој сама патува. Која е „Алиса“ од Ева Махковиќ? Дали се уште постои можност да се случи чудо…?

За Ева овој текст е посебен бидејќи е апсолутно автобиографска драма. Секоја сцена што таа ја напишала за неа значела дека ќе помине низ нејзините сопствени приказни. Заедно се договоривме за рамките на сцените и ликовите, а таа потоа го најде својот пат низ сопствените искуства. Искуствата на една девојка која сака да се реализира во денешниот свет. Да биде мајка, успешна на работа, да направи кариера за себе, семејство, да стигне на време, да стане кралица. Да се ​​биде „голем“. Алиса која постојано е во судир со времето. Тоа е чувството кога мислиш дека е вторник, а е среда.

Кога ме прашувате за чуда, морам да се вратам во Хармс. Односно, неговата сопруга, која во своите мемоари се присети на епизодата кога за време на војната сите жени беа поканети да копаат ровови. Беше многу слаба и не можеше, но мораше да замине. Хармс и рекол дека нема да копа ровови и дека ќе и каже нешто што ќе ја спаси. Тој отиде на гробот на татко му на неколку дена и кога се врати и рече да се сети и да повтори – црвената марама. Следниот ден отишле на контролниот пункт каде таа требало да се пријави. Имаше многу жени, стари, млади, мајки и на сите им велеа дека нема исклучоци, секој мора да копа ровови. Хармс остана да ја чека под дрво, а таа отиде да се пријави. Таа ја повтори реченицата во главата и војникот и рече дека не мора да работи. На пат кон дома таа само плачеше. Кога стигнаа дома, таа го праша за тајна. Тој само ѝ рекол: „Запомни, чуда постојат на земјата“.

Уметноста продолжува да се враќа на приказните од минатото, а во исто време го преиспитува она што ги мачи луѓето со текот на времето. Што не мачи денес?

Горан Стефановски, мојот професор по драматургија, секогаш се жалеше дека брат му Влатко Стефановски има полесна работа од него. Влатко никогаш не мораше да ја кажува вистината преку музика, бидејќи таа вистина некаде беше имплицирана. Горан секогаш мораше да одговори на прашањето што сакаше да каже поетот во својата последна драма. Моите настапи ги доживувам како музика. Уметноста се создава во човекот кој ја гледа претставата, а не на сцената. Ние само произведуваме нешто што само станува возвишено кај публиката. Многу ми се допаѓа епизодата на рускиот диригент кој беше вљубен во балерина. Тој со голем ентузијазам ја следеше нејзината претстава. Дури кога таа го напушти, сфати дека воопшто не му се допаѓа претставата и дека е ужасно здодевна. Вистината како и уметноста е многу субјективна.

Која е цената на искреноста на која почива вашиот режисерски исчекор?

Јас сум хедонист по убедување. Ја сакам работата што ја работам и уживам во неа. Еднаш кога бев млад режисер, се враќав од Љубљана со автобус за Скопје. Автобусот беше полн со работници од Македонија кои работеле на градилишта низ Словенија. И сега тргнува автобусот и почнуваат прашањата кој каде работи. Едниот во Копар, другиот во Ајдовшчина, третиот во Велење и дојдов јас на ред. Велам Драма Љубљана. И нормално станувам центар на внимание, затоа што не знаат за тоа градилиште. Потоа им објаснувам дека работам во театар претстави. Човекот до мене се врти и ме прашува: „ Вие таму се з… во театарот? (Би забележал дека овој збор во овој контекст треба да се сфати како уживање). Одговорив потврдно, а тој ми рече: „Работам цел живот и никогаш не сум се з…ал. Ги соблече чевлите, се сврте на другата страна и заспа во сонот на праведниците. Не ги затворив очите до Скопје. Склучив пакт со себе дека никогаш нема да кукам или да се жалам додека работам во театар. И дека секогаш ќе гледам да се опкружувам со луѓе кои ја уживаат привилегијата да се занимаваат со овој бизнис. Ние уметниците сме креатори на светови и илузии. Без уметност, овој свет би бил целосно празен и безличен. Без навреда на адвокати и банкари, но замислете свет без уметност. Тоа е како невкусна храна.