Амнести Интернешнл: Трамп е решен да употреби „моторна пила“ против остатоците од човекови права

Амнести Интернешнл во извештајот на човековите права во2024/2025 година го истакнува ширењето на авторитарните практики и злобните репресии врз неистомислениците низ целиот свет. Според оценката, првите 100 дена од мандатот на претседателот Трамп ги интензивираат глобалните регресии и длабоко вкоренетите трендови во 2024 година. Глобалните неуспеси во справувањето со нееднаквостите, климатскиот колапс и технолошките трансформации ги загрозуваат идните генерации, смета Амнести, а подемот на авторитарните практики и уништувањето на меѓународното право не се неизбежни: луѓето се спротивставуваат и ќе се спротивставуваат на нападите врз човековите права.

„Кампањата против правата на администрацијата на Трамп ги засилува штетните трендови што веќе се присутни, уништувајќи ја меѓународната заштита на човековите права и загрозувајќи милијарди луѓе низ целата планета“, предупреди Амнести Интернешнел. 

„Овој ефект Трамп ја зголеми штетата нанесена од другите светски лидери во текот на 2024 година, уништувајќи ги децениите макотрпна работа за градење и унапредување на универзалните човекови права за сите и забрзувајќи го нурнувањето на човештвото во брутална нова ера во која има мешање на авторитарни практики и корпоративна алчност“, соопшти Амнести Интернешнл во својата проценка на ситуацијата во 150 земји.

„Во овој историски момент, кога авторитарните закони и практики се множат низ целиот свет во интерес на малкумина, владите и граѓанското општество мора итно да работат за да го вратат човештвото на побезбедна основа“, порача Ањес Каламард, генерален секретар на Амнести Интернешнел.

„Година по година, предупредувавме за опасностите од уназадување на човековите права. Но, настаните од изминатите 12 месеци – не само геноцидот врз Палестинците во Газа што беше емитуван во живо – открија колку пеколен може да биде светот за толку многу кога најмоќните држави го отфрлаат меѓународното право и ги игнорираат мултилатералните институции. Во овој историски момент, кога авторитарните закони и практики се множат низ целиот свет во интерес на  малкумина, владите и граѓанското општество мора итно да работат за да го вратат човештвото на побезбедно тло“, рече  Каламард.

Извештајот за „Состојбата на човековите права во светот“ документира злобни, широко распространети репресии врз неистомислениците, катастрофални ескалации на вооружените конфликти, несоодветни напори за справување со климатскиот колапс и растечка глобална реакција против правата на мигрантите, бегалците, жените, девојчињата и ЛГБТИ луѓето. Секој тренд се соочува со понатамошно влошување во турбулентната 2025 година, освен ако не се постигне глобален пресврт.

„Стоте дена од неговиот втор мандат, претседателот Трамп покажа само апсолутен презир кон универзалните човекови права. Неговата влада брзо и намерно ги таргетираше виталните американски и меѓународни институции и иницијативи кои беа дизајнирани да го направат нашиот свет побезбеден и пофер. Неговиот целосен напад врз самите концепти на мултилатерализам, азилот, расната и родова правда, глобалното здравје и акцијата за спасување на животи од климатските промени ја влошува значајната штета што тие принципи и институции веќе ја претрпеа и дополнително ги охрабрува другите лидери и движења против правата да се приклучат на неговиот напад“, додаде Ањес Каламар.

„Но, да бидеме јасни: оваа болест е многу подлабока од постапките на претседателот Трамп. Со години сме сведоци на прикрадливо ширење на авторитарни практики меѓу државите низ целиот свет, поттикнати од амбициозни и избрани лидери кои доброволно дејствуваат како мотори на уништување. Додека тие нè влечат во нова ера на превирања и суровост, сите што веруваат во слободата и еднаквоста мора да се зацврстат за да се спротивстават на сè поекстремните напади врз меѓународното право и универзалните човекови права“, порача таа. 

Понатаму во извештајот стои дека ширењето на авторитарни закони, политики и практики насочени кон слободата на изразување, здружување и мирно собирање, што Амнести Интернешнел го документира во 2024 година, беше централно за глобалната реакција против човековите права.

„Владите низ целиот свет се обидоа да избегнат одговорност, да ја зацврстат својата моќ и да всадат страв со забрана на медиуми, со распуштање или суспендирање на невладини организации и политички партии, со затворање на критичари врз основа на неосновани обвиненија за тероризам или„екстремизам и со криминализирање на бранителите на човекови права, активистите за климатски промени, демонстрантите за солидарност со Газа и други дисиденти.

Безбедносните сили во неколку земји користеа масовни произволни апсења, присилни исчезнувања и честопати прекумерна – понекогаш смртоносна – сила за да ја потиснат граѓанската непослушност. Властите во Бангладеш издадоа наредби за „пукање на лице место“ против студентските протести, што резултираше со речиси 1.000 смртни случаи, додека безбедносните сили во Мозамбик го започнаа најлошото задушување на протестите во годините по спорните избори, оставајќи најмалку 277 мртви.

Турција воведе генерални забрани за протести и продолжува да користи незаконска и неселективна сила против мирни демонстранти, но народната моќ преовлада во Јужна Кореја кога претседателот Јун Сук Јеол суспендираше одредени човекови права и прогласи воена состојба, но беше отстранет од функцијата и виде како тие мерки се поништуваат по масовните јавни протести.

Воени злосторства  во Газа

Како што конфликтите се множеа или ескалираа, државните сили и вооружените групи дејствуваа дрско, извршувајќи воени злосторства и други сериозни прекршувања на меѓународното хуманитарно право што ги уништија животите на милиони.

Амнести Интернешнл го документира геноцидот на Израел врз Палестинците во Газа во значаен извештај, а неговиот систем на апартхејд и незаконска окупација на Западниот Брег стана сè понасилен. Во меѓувреме, Русија уби повеќе украински цивили во 2024 година отколку претходната година, продолжувајќи да ја таргетира цивилната инфраструктура и подложувајќи ги притворениците на тортура и присилно исчезнување.

Суданските сили за брза поддршка извршија широко распространето сексуално насилство врз жени и девојчиња, што претставуваат воени злосторства и можни злосторства против човештвото, додека бројот на внатрешно раселени лица од двегодишната граѓанска војна во Судан се искачи на 11 милиони – повеќе од било каде на земјата. Сепак, тој конфликт предизвика речиси целосна глобална рамнодушност – покрај циничните актери кои ги искористија можностите за прекршување на ембаргото за оружје во Дарфур.

Рохингите продолжија да се соочуваат со расистички напади во Мјанмар, предизвикувајќи многумина да ги напуштат своите домови во државата Ракхин. Огромните намалувања на странската помош од страна на администрацијата на Трамп оттогаш ја влошија ситуацијата, предизвикувајќи затворање на болници во бегалските кампови во соседна Тајланд, изложувајќи ги бранителите на човекови права кои бегаат на ризик од депортација и загрозувајќи ги програмите што им помагаат на луѓето да го преживеат конфликтот.

Првичното суспендирање на странската помош од САД, исто така, влијаеше на здравствените услуги и поддршката за децата насилно одвоени од нивните семејства во притворните кампови во Сирија, а ненадејните намалувања ги затворија програмите за спасување животи во Јемен, вклучително и третман на неухранетост за деца, бремени и доилки, безбедни засолништа за преживеани од родово базирано насилство и здравствена заштита за деца кои страдаат од колера и други болести.

„И покрај многуте несовршености, уништувањето на мултилатералниот систем не е решение. Тој мора да се зајакне и преосмисли“, оцени Ањес Каламар околу оваа ситуација.

„Амнести Интернешнл долго време предупредуваше за двојните стандарди што го поткопуваат редот заснован на правила. Влијанието на тоа досегашно неограничено назадување се продлабочи во нови длабочини во 2024 година, од Газа до Демократска Република Конго. Откако го отвори патот за овој хаос со тоа што не успеа универзално да го почитува владеењето на правото, меѓународната заедница сега мора да ја преземе одговорноста“, додаде Ањес Каламар околу оваа ситуација.

„Цената на овие неуспеси е огромна, имено губење на виталните заштити изградени за заштита на човештвото по ужасите на Холокаустот и Втората светска војна. И покрај неговите многубројни несовршености, уништувањето на мултилатералниот систем не е одговор. Тој мора да се зајакне и преосмисли. Сепак, откако виде како претрпе понатамошна штета во 2024 година, денес администрацијата на Трамп се чини дека е решена да употреби моторна пила врз остатоците од мултилатералната соработка со цел да го преобликува нашиот свет преку трансакциска доктрина потопена во алчност, бездушен личен интерес и доминација на малкумина“, додаде таа.

Посуров живот за идните генерации

„Состојбата на човековите права во светот“ претставува јасен доказ дека светот ги осудува идните генерации на сè посуров живот благодарение на колективните неуспеси во справувањето со климатската криза, поништувањето на сè подлабоките нееднаквости и ограничувањето на корпоративната моќ.

COP29 беше катастрофа, со рекорден број лобисти за фосилни горива кои го попречија напредокот во фер и постепено укинување, додека најбогатите земји ги малтретираа земјите со пониски приходи да прифатат смешни договори за финансирање на климата. Неодговорната одлука на претседателот Трамп да го напушти Парискиот договор и неговиот рефрен „дупчи, бејби, дупчи“ само ги зголемија овие неуспеси и би можеле да ги охрабрат другите да го следат примерот.

„2024 година беше најжешката година досега и првата што надмина 1,5°C над прединдустриските нивоа. Поплавите што ги опустошија Јужна Азија и Европа, сушите што ја опустошија Јужна Африка, пожарите што уништија делови од амазонската дождовна шума и ураганите што предизвикаа хаос во САД ја открија огромната човечка цена на глобалното затоплување, дури и на сегашните нивоа.Со зголемување од 3°C проектирано за овој век, побогатите нации знаат дека не се имуни на сè поекстремните неприродни катастрофи – како што се случи со неодамнешните пожари во Калифорнија – но дали ќе дејствуваат?“- праша Ањес Каламард.

Сеприсутна злоупотреба на даноците

Во 2024 година, екстремната сиромаштија и нееднаквоста во и меѓу државите продолжија да се продлабочуваат поради широко распространетата инфлација, лошата корпоративна регулатива, сеприсутната злоупотреба на даноци и растечките национални долгови. Сепак, многу влади и политички движења користеа расистичка и ксенофобична реторика за да ги обвинат мигрантите и бегалците за криминал и економска стагнација. Во меѓувреме, бројот и богатството на милијардерите растеа, дури и кога Светската банка предупреди за „изгубена деценија“ во намалувањето на глобалната сиромаштија.

Иднината изгледа многу помрачна за многу жени, девојки и ЛГБТИ лица, во услови на интензивирање на нападите врз родовата еднаквост и идентитет. Талибанците воведоа уште подраконски ограничувања врз јавното постоење на жените во Авганистан, додека иранските власти го интензивираа своето брутално дејствување врз жените и девојките кои се спротивставуваат на задолжителното носење превез. Групи жени кои бараат исчезнати најблиски во Мексико и Колумбија се соочија со секакви закани и напади.

Малави, Мали и Уганда презедоа чекори за криминализирање или одржување на забраните за истополови односи меѓу возрасни лица, додека Грузија и Бугарија го следеа примерот на Русија во сузбивањето на наводната „ЛГБТИ пропаганда“. Администрацијата на Трамп ја зајакнува глобалната реакција против родовата правда со демонтирање на напорите за справување со дискриминацијата, немилосрдно напаѓајќи ги трансродовите права и прекинувајќи го финансирањето за здравство, образование и други програми што ги поддржуваа жените и девојките низ целиот свет.

Владите дополнително им штетат на сегашните и идните генерации со тоа што не успеваат соодветно да ги регулираат новите технологии, злоупотребуваат алатки за надзор и ја зацврстуваат дискриминацијата и нееднаквостите преку зголемена употреба на вештачка интелигенција. Технолошките фирми долго време олеснуваат дискриминаторски и авторитарни практики, но претседателот Трамп го влоши овој тренд, охрабрувајќи ги компаниите за социјални медиуми да ги повлечат заштитите – вклучително и отстранувањето на проверката на факти од трети страни од страна на Мета – и да го удвојат бизнис моделот што овозможува ширење на содржина полна со омраза и насилство. Усогласувањето помеѓу администрацијата на Трамп и технолошките милијардери, исто така, ризикува да отвори врата кон ера на раширена корупција, дезинформации, неказнивост и корпоративно преземање на државната власт.

„Од поставување на технолошки милијардери на врвна позиција на неговата инаугурација до давање на најбогатиот човек во светот невиден пристап до американскиот владин апарат, се чини дека претседателот Трамп ќе дозволи неговите себични и корпоративни сојузници да се шетаат неконтролирано, без ни најмала грижа за човековите права или дури и за владеењето на правото“, рече Ањес Каламар.

И покрај зголеменото противење од моќните држави – усложнето оваа година од бесрамните санкции на администрацијата на Трамп против обвинителот на Мешународниот суд за правдата, мешународната правда и мултилатералните тела продолжија да инсистираат на одговорност на највисоко ниво, при што владите од глобалниот Југ предводеа неколку значајни иницијативи.МКС издаде налози за апсење против високи државни функционери и лидери на вооружени групи во Израел, Газа, Либија, Мјанмар и Русија. ОН направија важен чекор кон преговори за многу потребен договор за злосторства против човештвото, а Филипините го следеа примерот со апсење на поранешниот претседател Родриго Дутерте минатиот месец според налог на МКС за злосторство против човештвото – убиство. Без разлика кој ни стои на патот, ние мораме – и ќе – продолжиме да се спротивставуваме на безгрижните режими на моќ и профит кои се стремат да ги лишат луѓето од нивните човекови права.

Меѓународниот суд на правдата (МСП) исто така издаде три сета наредби за привремени мерки во случајот што Јужна Африка го покрена против Израел според Конвенцијата за геноцид и издаде советодавно мислење во кое се наведува дека окупацијата на палестинската територија од страна на Израел, вклучувајќи го и Источен Ерусалим, е незаконска. Генералното собрание на ОН, исто така, усвои резолуција со која се повикува Израел да ја прекине својата окупација, а во јануари 2025 година осум држави од глобалниот Југ ја формираа Хашката група, колектив посветен на спречување на трансфер на оружје во Израел и негово повикување на одговорност за кршење на меѓународното право.

„Ги поздравуваме напорите на нации како Јужна Африка и меѓународните правосудни тела да се спротивстават на моќните држави кои се решени да го поткопаат меѓународното право. Во толку предизвикувачка неказнивост, тие нации и тела даваат примери што целиот свет треба да ги следи. Зголемените напади на кои бевме сведоци врз МСП во последните месеци сугерираат дека ова се појавува како големо бојно поле во 2025 година. Сите влади мора да сторат сè што е во нивна моќ за да ја поддржат меѓународната правда, да ги повикаат сторителите на одговорност и да го заштитат МСЈ и неговиот персонал од санкции“, рече Ањес Каламар.

„И покрај застрашувачките предизвици, уништувањето на човековите права е далеку од неизбежно. Историјата изобилува со примери на храбри луѓе кои ги надминале авторитарните практики. Во 2024 година, луѓето од неколку нации ги отфрлија лидерите кои работеа против правата преку гласачките кутии, додека милиони низ целиот свет го кренаа својот глас против неправдата. Значи, јасно е: без разлика кој ни стои на патот, ние мораме – и ќе – продолжиме да се спротивставуваме на безгрижните режими на моќ и профит кои се стремат да ги лишат луѓето од нивните човекови права. Нашето огромно, непоколебливо движење засекогаш ќе биде обединето во нашето заедничко верување во вроденото достоинство и човековите права на секој на оваа планета“, порачува Амнести Интернешнел во извештајот.