30 мај во историјата – Заврши Првата балканска војна

На 30 мај 1913 година е потпишан мировен договор со кој завршува Првата балканска војна, во која трије сојузнички словенски држави Србија, Црна Гора и Бугарија, заедно со Грција ги протераа турските сили од Македонија, територија на Отоманската империја која се наоѓа во бурниот балкански регион на југоисточна Европа.

Откако бунтот во Македонија – предводен од тајното друштво на националисти познато како Младотурци – ја разниша стабилноста на султановиот држење на османлиската територија во Европа во 1908 година, Австро-унгарската империја брзо дејствуваше за да ги припои балканските провинции Босна и Херцеговина и да ја поттикне Бугарија, исто така под турска власт, да ја прогласи својата независност. Активностите на Австро-Унгарија јасно ја нарушија деликатната рамнотежа на силите на Балканот. Малата, бучна монархија на Србија беше огорчена од анексијата, бидејќи долго време ја сметаше Босна и Херцеговина како дел од нејзината законска територија поради нивното заедничко јужнословенско наследство. Во меѓувреме, царска Русија – важен поддржувач на Србија и друга голема европска сила со влијание во балканскиот регион – почувствува дека нејзините сопствени интереси се загрозени од постапките на нејзиниот ривал.

Во пролетта 1912 година, Србија, Бугарија, Црна Гора и Грција, охрабрени од Русија, се усогласија за целта да преземат контрола врз некои или сите земји кои сè уште се окупирани од Отоманската империја во Европа. Иако различните балкански народи негуваа интензивна омраза еден кон друг, тие беа принудени да ги здружат силите и да дејствуваат брзо за да ја нападнат Турција – тогаш заглавена во војна со Италија за територијата во Либија – која покажуваше слабост. На 8 октомври 1912 година, Црна Гора ѝ објави војна на Турција; Србија, Бугарија и Грција го следеа примерот на 17 октомври.

Изненадувачки, османлиската војска беше брзо и одлучно поразена, а балканските сили ги протераа Турците од речиси целата нивна територија во југоисточна Европа во текот на еден месец. Големите сили на Европа – Велика Британија, Франција, Германија, Австро-Унгарија и Русија – се обидоа да извршат контрола врз регионот по повлекувањето на Турција, и беше свикан конгрес со претставници на завојуваните народи во Лондон во декември 1912 година за да се нацртаат повоените граници на Балканот. Во текот на следните неколку месеци и 63 состаноци, како и обновените борбени дејствија на бојното поле, беше постигнат договор и Македонија беше поделена меѓу победниците од Првата балканска војна. Сепак, постигнатиот мир беше слаб, бидејќи Бугарија се чувствуваше измамена од Србија и Грција дека не го добила нејзиниот вистински дел.

Точно еден месец по потпишувањето на мировниот договор, ноќта меѓу 29 и 30 јуни, Бугарија се сврте против своите поранешни сојузници, Србија и Грција, во ненадеен напад нареден од кралот Фердинанд I без консултација со сопствената влада. Нападот доведе до таканаречената Втора балканска војна, во која Бугарија беше брзо поразена од силите на Србија, Грција, Турција и Романија. Договорот од Букурешт, потпишан на 10 август, беше преговаран од локалните држави, а не од големите сили. Според неговите услови, Бугарија изгуби значителен дел од територијата и Србија и Грција добија контрола над поголемиот дел од Македонија.

Австро-Унгарија, која многу сакаше да ја види Србија поразена, беше шокирана и разочарана од резултатите на двете балкански војни. Уверена дека прво Турција, а потоа Бугарија ќе се покажат како победници, Австро-Унгарија занемари да интервенира во двата конфликти; па двојната монархија стана сè поисплашена – со причина – од растечкото словенско влијание на Балканот, појавата на моќна и амбициозна Србија и што сето тоа би значело за иднината на империјата во опаѓање.

До 1913 година, многумина и во Австро-Унгарија и во Германија – особено во военото раководство на земјите – одлучија дека ќе биде неопходна превентивна војна против Србија за да се врати престижот и моќта на империјата; бидејќи Русија беше речиси сигурно дека ќе ја поддржи Србија во секој таков конфликт, третата војна на Балканот најверојатно ќе продолжи директно во општоевропска војна, при што Германија и Австро-Унгарија ќе се соочат со Србија, Русија, главниот сојузник на Русија, Франција, и можеби Британија. Меѓутоа, и кајзерот Вилхелм, императорот на Германија, и надвојводата Франц Фердинанд, наследник на австрискиот трон, продолжија да ја гледаат можноста за мирно решавање на балканското прашање, иако се расправаа за начините за негово постигнување. Атентатот на Франц Фердинанд, од страна на српски националист, во Сараево на 28 јуни 1914 година, сепак, стави крај на таквите преговори и ја втурна Европа, која веќе беше преполна со нерешени конфликти и непомирливи разлики меѓу големите сили, во Првата светска војна.