Новиот закон не го затвора прашањето на јазикот

Роберт Несими

1. Минатата недела Собранието изгласа нов Закон за употреба на јазиците во Македонија. Во суштина тоа е надополнување на неколку претходни закони што ја регулираат оваа област, изгласани редовно по парламентарни избори од 2008 година наваму. Како и претходните, а пошироко и други закони кои имаат етничка димензија, реакцијата по него е веќе видена приказна. Од една страна кај македонската јавност повторно гледаме изблици на гнев, обвиненија за предавство и ширење страв дека со овој закон се става крај на Македонија каква што ја знаеме и македонската државност како таква. Во албанскиот дел еуфорија за некакво крунско достигнување, самопофалба и удирање во гради на политичарите за тоа колку работат за колективните интереси на нивните гласачи. Заедничкото, и воедно загрижувачко, за политичарите од двете спектруми е ставот дека со овој закон конечно се решава прашањето за употреба на јазиците еднаш и засекогаш. Сите три се погрешни. Прво Македонците немаат причина за страв и паника, второ Албанците немаат постигнато којзнае што, и трето со овој закон не се затвора прашањето на јазикот. Напротив, целата претстава личи на „сет-ап“ за нови недоразбирања сега и во иднина, како што често се случувало во минатото.

2. Македонската јавност, за жал, сѐ уште не може да се откаже од навиката да гледа на сѐ што е албанско како закана. Кое било унапредување на правата на Албанците, работи што требаше да бидат завршени пред дваесетина години, по автоматизам продолжува да се смета како пораз за Македонците. Исто беше со легализацијата на Тетовскиот универзитет, исто е и сега. Вообичаено ваквите ситуации се одлична можност за опозицијата да поентира со обвиненија за национално предавство на власта, а сето тоа е полесно кога опозиција се „патриотите“ од ВМРО. Вообичаено, па и сега, македонскиот дел од власта се крие и се правда со преседаните на сегашната опозиција во минатото. Па, така, и наводно „прогресивниот“ СДСМ, кој би требала да биде горд со принципите на инклузивност што ги промовира овој закон, зазеде дефанзивен став и се правда дека и ВМРО носела такви закони, како да се работи за некаков криминал. А, пак, најлошото е што и двете партии изгледаат убедени дека, за добро или за лошо, со ова се става крај, еднаш и засекогаш, на прашањето на употреба на албанскиот јазик. Со тоа однапред се поставуваат црвени линии за тоа кои ставови можат и не можат да заземат Албанците во иднина, а рака на срце, тука еднаква вина имаат и албанските политички партии, особено ДУИ.

3. Албанските политичари, од друга страна, никако да престанат бесрамно да ги користат и ваквите ситни успеси за нивна политичка корист. Од сите страни се води борба за тоа кој е најзаслужен за ваквата „победа“, а овој пат шансата за пофалба не ја пропушти ниту Еди Рама и неговата Социјалистичка партија. Во јавноста се пласира непотребна еуфорија и триумфализам, иако постигнатото е далеку од тоа што се замислуваше кога се потпишуваше Рамковниот договор и од тоа што го определува и дозволува Уставот. А, со тоа се прави штета на понатамошното унапредување на јазикот, бидејќи со ваквата еуфорија и триумфализам се создава атмосфера како целта да е веќе постигната. Најлошото е што ДУИ овој пат тоа изречно и го изразува, преку изјави за конечно заокружување на Рамковниот договор и прашањето на јазикот. Па, така, слично на СДСМ и ВМРО, ДУИ си зема за право да зацрта црвени линии за политичките ставови на Албанците во иднина.

4. Клучот на сегашните и идни недоразбирања, за што еднаква вина имаат политичарите од двете страни, е игнорирањето на фактот што Албанците никогаш нема да го прифатат овој закон како последен збор на темата на употреба на јазиците. Недостатоците и ограничувањата на законот кон службената употреба на албанскиот јазик ќе оставам да ги воочат правниците; за споредба само би го напоменал далеку понапредниот статус на српскиот јазик во Косово. Правните недостатоци настрана, Албанците никогаш нема да се помират со фактот нивниот јазик да не биде именуван; да се третира како црна магија која никогаш не смее да се изговори. Поедноставно речено, Албанците никогаш нема да прифатат нивниот јазик еднаш и засекогаш да остане крстен „јазик што го зборуваат најмалку 20 отсто од населението“, наместо кратко, јасно и едноставно „албански јазик“. А имајќи го предвид проблемот со името, дотолку повеќе имаат право да очекуваат разбирање од сограѓаните Македонци. Како жртви на неразумни уцени кон нивното име, тие најлесно би требало да ги разбираат чувствата на Албанците кога им се негира правото да го викаат својот јазик со сопственото име.
Затоа, иако новиот закон е чекор напред во употребата на јазиците, тој не е конечно решавање на проблемот, како што се обидуваат да го прикажат политичарите. Правните пречки што се наметнуваат, како што е на пример промената на Уставот и слично, се сосема споредни и нерелевантни пред простиот и едноставен факт дека Албанците никогаш нема да прифатат нивниот јазик засекогаш да остане неименуван. Некои политичари, пред сѐ од македонскиот блок заедно со ДУИ, изгледа си зеле за право да прогласат финално решение за ова прашање. Со тоа однапред определуваат кои ставови може и не може да се заземат и во иднина, како светот да почнува и завршува со нив. Меѓутоа ваквиот закон останува тоа што навистина е: договор помеѓу политичари за одредено прашање во определен момент. Тој не може да обврзува никого да го прифати како нешто свето и конечно кое никогаш нема да се промени. Затоа прашањето на јазикот останува отворено, му се допаѓало тоа некому или не, без разлика на етикетите на „национализам“, кои несомнено ќе му се залепат некому во иднина, кога повторно ќе го отвори како легитимно политичко прашање.