Медената земја на Атиџе од Македонија
Ерол Ризаов
Одамна не ме треснало нешто толку жестоко по главата и не ми нанело толкава вознемиреност, но истовремено и милина на душата да не можам да дојдам три дена на себе од високите дози адреналин, колку што го предизвика тоа документарниот филм „Медена земја“, чија затворена проекција имав чест и привилегија да ја видам. Тоа е филм кој не може да се раскаже со зборови. А и да може, тоа не треба да се прави, оти само може да го расипе доживувањето. Тоа чудо мора да се види, да се слушне, прочита барем трипати за да се доживее и разбере до крај, но предупредувам, да бидете добро подготвени, оти ако сте затечени како мене, шокот е неизбежен. Не претерувам, ќе се уверите и сами кога ќе ги видите „Медената земја“ и Атиџе, главниот јунак. Ремек-дело, голем подарок за светот од беспаќата на Македонија.
Луѓе мои, си давам за право во наездата на груба политичка пропаганда, во изобилство на примитивизмот, на лаги и омраза малку да се радувам на нешто добро, пардон одлично, светски вредно, да споделам со вас и покрај мојата некомпетентност за филмската уметност. Денешната колумна посветена на „Медена земја“ не е филмска рецензија и стручна оценка, тоа е само импресија на еден конзервативен и демоде новинар кој на платното виде, се надевам не многу погрешно, дека всушност тоа и не е документарец какви што сме навикнале да ги гледаме, зборувам за светската документарна продукција. Уште помалку е игран филм. Тоа е вистинската приказна за последната жена одгледувач на диви пчели во Европа. Тоа приказна за нас, за планетата Земја, за човекот, за природата, тоа е силна порака како да се спаси светот која ја испраќа Атиџе од Македонија. Тоа е суперпланетарно актуелна, автентична, уметничка, научна, филозофска, поетска, литерарна, историска, еколошка, политичка сторија, искажана лаконски со стотина архаични зборови на румелискиот турски дијалект, но думи, ептен едноставни и разбирливи. Оваа, чудесна човечка егзистенцијална драма пренесена велемајсторски без големи интервенции, но со многу долга и макотрпна работа и преданост, преку слика, зборови и музика, но веројатно најсилно преку тишина и зуење на дивите пчели, ќе ја обиколи стопати Земјината топка, со реални изгледи да ја помрдне свеста и на најтврдокорните експлоататори на природата. За филмот „Медена земја“, допрва ќе се зборува пишува, иако веќе ги собра највисоките награди на филмскиот фестивал „Санденс“ во Америка.
Полека, не брзајте со заклучокот, филмот не е ни еколошка бомба темпирана од зелените радикали кои не даваат да се помрдне ни една скршена гранка или каменче на планините и во реките. Главниот лик, Атиџе, внимателно, како на пештерата Сезам, ги помрднува камените плочи кај што се гнездата на дивите пчели и ја открива тајната за опстанок на светот и на човештвото. И пак го враќа камениот капак над пчелиното гнездо. Атиџе вели, земи половина од медот за себе, а половина остави им го на пчелите. Ако тоа не го направиш, пчелите ќе умрат од глад. Ако не ѝ го оставиш на природата нејзиниот дел, од тоа што треба да ја храни, ќе умре. Ако умре природата, ќе умрат и луѓето. Кога ова ќе го слушнете и видите во планинско напуштено село, во предели кои предизвикуваат болка во градите, каде што во полуурната рурална куќарка од керпич живеат само 50-годишната Атиџе и нејзината 85-годишна мајка, чија стогодишна самотија ќе се покаже стопати подобра од доселувањето на дојденци, ве полазуваат морници, како да сте таму, а не во удобна киносала во која владее мртва тишина. А, кога над пустелијата од 19 век прелетуваат авиони од 21 век, каде што уште не стасала и никогаш нема да стаса струјата, каде што најубавиот и најздравиот мед е помалку вреден од газиена ламба и од свеќите, тогаш, со завивањето на волците пред вратата и тажалката на Атиџе за смртта на мајката, не можете а да не засолзите и да не се прашате дали ова е можно да се случува тука крај нас, а да немаме абер за тоа. Атиџе со невидена леснотија се пентари по планинскиот карпест врв, чекори посигурно преку паднатото дрво над реката во чии отвори е саќето со медот, отколку по џунглата на улиците на градот и големите зданија, љубопитно одејќи по врвулицата на Бит-пазар да го продаде еликсирот на здравиот живот и здравиот разум за бин-бадијала.
На творците, особено на големите филмаџии од поодамна многу им се допадна играта на зборови за значењето на името Балкан. Навистина, одделно двата збора „бал“ и „кан“ значат мед и крв. Ќе речете ептен филмски, но за жал, ептен погрешно. Балкан не значи ништо друго освен планина, а како географски поим за Балканскиот Полуостров, во турскиот јазик секогаш се изговара во множина како Балканлар, односно планините, или како што викаат нашите комшии Балканите, што никогаш не асоцирало на нешто добро. Името „Медена земја“ е многу поверодостојно, поубаво и повеќе прилега, поради системот кој го изградиле пчелите во кој Атиџе ја открива суштината на опстанокот на природата, на животот, на вистинскиот идентитет, не национален, туку на човечноста, на хуманоста и на умереноста, но и на алчноста и на егоизмот. Се разбира, Македонија не е медена земја, таа е горчлива како пелин, затруена од политика и од омраза, од битки за власт и од криминал и корупција. Тоа е затоа што луѓето што живеат тука ја немаат осознаено важноста на рамнотежата колку можеш да земеш и колку треба да дадеш. Вистинската мерка е онаа на Атиџе – половина за себе, половина за пчелите. За жал, тоа го нема осознаено во доволна мерка и светот. Затоа филмот е универзален, а не локален.
Филмот „Медена земја“ е оригинално и извонредно творештво, дијамант во новиот бран на македонската филмска уметност, која веќе има свој препознатлив ракопис во светската кинематографија.
Голем наклон до творците на ова чудесно творештво кое облагородува. До режисерите Љубо Стефанов и Тамара Котевска, кинематографите Фејми Даут и Самир Љума, составот „Фолтин“ за музиката и до сите што вложиле огромен труд и финансиски го помогнале ова извонредно уметничко дело да го види светот. Благодарам за филџанот со мед на седиштето.
Максус селам до главниот лик на филмот феноменалната Атиџе, без која нема филм, нема порака, нема поука.