Кој идентитет ќе го одбраниме

          Ѓорѓи Спасов

Потеклото на секоја нација е историска приказна заснована врз факти и верувања, исполнета со митови за нејзините јунаци, војни, ослободители и просветители. Колку и таа приказна да се чини нејасна или спорна, таа како и секој мит има две основни функции. Првата е, како што ќе забележи францускиот научник Раул Жирарде, објаснувачка. Таа дава некаков клуч за разбирање на минатото и на сегашноста. Од друга страна, таа има и поттикнувачка, мобилизирачка функција. Одржувајќи ги во свеста фактите и верувањата за пријателите и непријателите, за историските јунаци и ослободителите, за неправдите и сојузниците и за славното минато, таа создава основа за политичко мобилизирање на нацијата и за нејзино политичко насочување во одредена насока.

Во однос на корените на македонската нација односно на македонската национална посебност и идентитет, би можело да се каже дека во духот на политичкиот плурализам, постојат три различни научно-историски или пропагандни толкувања и приказни.

Едната од нив, која е доминантна во бугарската историографија, е приказната за „бугарските корени на македонската нација“. Според неа, врз бугарските етнички корени, по 1937 година кога Коминтерната ја признала посебноста на македонската нација, почнала да се создава и посебна македонска национална свест, и тоа пред сѐ врз основа на интересот на Сталин и на српската пропаганда во Македонија. Според неа, Југославија била „зандана на народите“. Со стекнувањето на независноста на Македонија се создале услови за разобличување на фалсификувањето на историјата и за дознавање на вистината дека сите македонски револуционери и просветители се чувствувале и се изјаснувале како Бугари.

Според некои застапници на таа приказна, само Република Бугарија е гаранција за опстојувањето на независна Македонија, според моделот „две држави, еден народ“, а проблемот со аспирациите на Албанците во Македонија може да се реши со етничко разграничување преку размена на териториите, како што предлагаше Георгиевски за време на конфликтот во 2001 година.

Второто научно-историско толкување за потеклото на македонската нација говори за нејзините словенски корени и нејзината национална посебност. Ова толкување, кое до победата на Груевски на изборите беше официјална историја на Македонија, поаѓа од сознанието дека македонската нација е создадена низ вековниот отпор кон негирањата на македонската национална посебност од Бугарија, Србија и Грција, кои по Првата светска војна ја поделиле територијата на Македонија меѓу себе. Според ова толкување, создавањето на независната држава на македонските Словени, кои како и Бугарите и Србите дошле на Балканот од зад Карпатите во 6 век, никогаш не би завршило успешно без нивното вклучување во заедничката борба на југословенските народи, предводени од комунистите на Тито, против германскиот и бугарскиот фашизам. Но дел од таа приказна, непосредно пред прогласувањето на независноста на Македонија, беше и уверувањето на некои од нејзините поддржувачи дека Македонија како независна држава, без поддршка и тесна соработка со Србија, тешко ќе ја зачува својата самостојност. Таквото уверување се образложуваше со „сознанијата“ дека без солидарност и поддршка од Србите, Албанците во Македонија, меѓу кои има и такви кои тврдат дека живеат на територии окупирани од Славјаните, лесно ќе ја создадат голема Албанија на Балканот. А во тој случај, и Бугарија нема да седи со скрстени раце.

И третата научно-историска или пропагандна приказна за потеклото на македонската нација е приказната за нејзиното античкото потекло. Според оваа приказна, која стана официјална историја по победата на Никола Груевски во 2008 година, македонската нација не е ниту нација со бугарски етнички корени ниту посебна словенска нација која стекнала услови за своја независност дури во 19 век, како и другите словенски нации на Балканот, туку таа своето потекло, име и идентитет ги влече од антиката. Таа е нација која има свое славно минато, во кое ги победила Грците, има свои јунаци како Александар Македонски, но и јунаци од илинденскиот период и од НОБ, и дека тоа античко минато на нацијата, тие антички корени, создаваат услови за една друг вид социјална и мултиетничка кохезија во Македонија, но и на Балканот.

Сите овие три интерпретации и толкувања за потеклото на македонската нација живеат и се одржуваат истовремено во Македонија и создаваат извесна конфузија во националната свест. Под притисок на соседите Македонија веќе прифати да го смени Уставот за да не се споменува македонско национално малцинство во соседството, го смени знамето за да нема „антички симболи“ на него, потпиша договор „на македонски јазик според Уставот на Република Македонија“ и веќе 23 години води разговори со Грција за разликите околу името на државата.

Откако со промената на власта во Македонија на последните избори започна подобрувањето на односите со соседите, почна да се поставува и прашањето дали тоа подобрување не се случува врз основа на извесно помирување со негирањата на македонскиот национален идентитет? И што е тоа што ќе се заштити како национален идентитет при разговорите за разликите околу името?

Зоран Заев, откако победи на изборите со концептот Македонија -едно општество за сите, со што направи исчекор во насока за зголемување на социјалната и етничката кохезија во земјата, понуди надворешна политика врз основа на концептот: За заедничка иднина на балканските народи во НАТО и во ЕУ.

Наместо одржување на стравот од националистичките политики на соседните држави и кавгаџискиот тон што го негувавме со години, Заев понуди политика на зголемена национална самодоверба, негување на тонот за помирување со соседите и свртеност кон иднината, а не кон минатото кое не може да се менува, туку може само да се толкува на различни начини. Тој вели: Бугарите се наши браќа. Со Србите имаме заедничка историја. Со Албанците во Македонија делиме заедничка територија, држава и судбина. А со Грците имаме заедничко историско наследство, заеднички историски митови, заедничко име на територијата на која е создадена нашата држава. Со сите соседни народи имаме повеќе заедничко од различно и можеби во тоа е нашата национална посебност. Со други зборови, ние што сме признаени од 130 држави во светот како Република Македонија, и чиј македонски јазик, како посебен во групата словенски јазици, се проучува на 50 универзитети во светот, знаеме кои сме, никого не загрозуваме и сме подготвени да градиме европски идентитет и да се обединиме во различностите кои се наша предност.

Тој пристап засега добива меѓународна поддршка и се чини дека дава резултати. Дали ќе биде доволен за сериозен исчекор кон членството во НАТО и во ЕУ, набргу ќе дознаеме. Но сосема е сигурно дека за тоа нема да биде доволна само нашата добра волја. Доволно ќе биде ако и соседите се ослободат од своите неосновани стравови и желбата да ја видат Македонија поразена.